Các đặc·điểm ngữ·âm của tiếng Huế

Tác·giả: PGS Vương·Hữu·Lễ

(Thông·tin Khoa·học và Công·nghệ, số 1, năm 1992)

0. Dẫn nhập

Cho dù trước đây và hiện giờ, tiếng Huế thường không được sử dụng chính thức trên các phương tiện truyền thông đại chúng có quy mô lớn hơn một tỉnh, như tiếng Hà Nội và tiếng Sài Gòn, nhưng tiếng Huế vẫn là một trong ba thổ ngữ (Hà Nội, Sài Gòn, Huế) được người Việt nói chung ưa thích hơn cả trong số các thổ ngữ của tiếng Việt. Đó là xét về mặt xã hội học. Còn theo quan điểm ngôn ngữ học, tiếng Huế là một thổ ngữ rất đáng chú ý vì nó liên quan đến lịch sử phát triển của tiếng Việt, vì có ngôn ngữ cung đình, một hiện tượng đặc dị không thể tìm thấy ở bất kỳ thổ ngữ khác nào, và vì có những đặc trưng phương ngữ học tạo cho nó một vị trí khác biệt trên bản đồ thổ ngữ tiếng Việt...
Trong khuôn khổ bài này, chúng tôi cố gắng phác hoạ các đặc điểm của tiếng Huế đương đại, xét trên bình diện ngữ âm học. Nhưng trước hết tưởng cũng cần xem qua tình hình phương ngữ thổ ngữ của tiếng Việt và xác định vị trí của tiếng Huế trong bức tranh chung đó để có một cái nhìn tổng quát về tiếng Huế.

Một·vài cảm·nhận sơ·lược về đặc·điểm ngữ·âm và từ·vựng tiếng Huế

Tác·giả: Đặng·Thanh·Hòa

Trung·tâm Từ·điển·học · Vietnam Lexicography Centre

(Bài·báo này đã được đăng trên Tạp·chí Ngôn·ngữ & Đời·sống, số 4 · 2001)

Xứ Huế vốn là kinh·đô cũ của triều Nguyễn, một triều·đại phong·kiến cuối·cùng ở nước ta. Là một tỉnh có diện·tích 5.009,2 km2, số dân 1.045.134 người; Đông giáp Biển Đông, Tây giáp Lào, Nam giáp xứ Quảng, Bắc giáp Quảng·Trị. Toàn tỉnh Thừa·Thiên··Huế hiện·nay có 8 huyện là A·Lưới, Hương·Thuỷ, Hương·Trà, Nam·Đông, Phong·Điền, Phú·Lộc, Phú·Vang, Quảng·Điền, và Thành·phố Huế. Do·đó, có·thể nói Thừa·Thiên··Huế là một địa·phương nằm ở vị·trí trung·tâm của cả nước, nơi được coi là địa·bàn có tầm·chiến·lược quan·trọng. Chính vì·thế mà người·ta đã ví Huế là “chiếc đòn·gánh gánh hai đầu đất·nước”. Với một bề·dày văn·hoá vốn·có của mình, xứ Huế luôn được đánh·giá là nơi còn chứa đựng nhiều yếu·tố văn·hoá độc·đáo mà không phải vùng nào, địa·phương nào cũng có. Một trong những điều đặc·biệt ấy phải kể đến tiếng·nói của người xứ Huế, hay như một số người thường gọi là phương·ngữ (regional dialect) Huế, hoặc nói một cách chính·xác hơn là thổ·ngữ (subdialect) Huế.

Ngày·nay, cùng với việc·đầu·tư nghiên·cứu ngày một nhiều hơn, sâu hơn về nền·văn·hoá Huế thì vấn·đề nghiên·cứu, tìm·hiểu về ngôn·ngữ, tiếng·nói của người Huế cũng đang được các nhà·khoa·học quan·tâm đặt·ra. Tuy·nhiên, số·lượng công·trình nghiên·cứu về lĩnh·vực này cho đến nay hầu·như chưa có nhiều do·đó mà người·ta chưa·thể đánh·giá được hết mọi tiềm·năng về bản·sắc ngôn·ngữ của vùng này. Chính vì·vậy, qua một·số kết·quả nghiên·cứu và khảo·sát bước·đầu, trong khuôn·khổ một bài·viết ngắn chúng·tôi xin được đưa·ra một·vài cảm·nhận nhỏ về tiếng Huế với mong·muốn góp một phần hiểu·biết ít·ỏi của mình để tìm·hiểu thêm về ngôn·ngữ Huế nói riêng và nền·văn·hoá Huế nói chung.

Tiểu·từ·điển phương·ngữ Huế

Người·soạn: Nguyễn·Tiến·Hải, Ngô·Đức·Tài, Nguyễn·Minh·Hải.

Cập·nhật vào ngày 15 tháng 01 năm 2011.

Nhận·xét về một số đặc·điểm của phương·ngữ Huế:

  

1.    Các tiếng trong tiếng phổ·thông (tiếng Việt chuẩn quốc·gia hiện nay) có vần tận·cùng là t thì bị đổi thành c, ví dụ: nhất=> nhấc, cất=>cấc, ướt=>ước, mứt=>mức, tuất=>tuấc, chuột=>chuộc,...

2.    Các tiếng trong tiếng phổ·thông có vần tận·cùng là n thì bị đổi thành ng, ví dụ: san=>sangcần=>cầng, lăn=>lăng, nhưng lên vẫn đọc lên chứ không đọc lêng, phiên=>phiêng, can=>cang,

3.    Các tiếng trong tiếng phổ·thông có vần là anh thì bị đổi thành ăn (gần ân), ví dụ: chanh=>chăn, anh=>ăn,...

4.    Các tiếng có phụ·âm s bị đổi thành phụ·âm x

5.    Các tiếng có vần oi bị đổi thành vần oai, ví dụ: nói=>noái, khói=>khoái.

6.    Các tiếng có vần ach bị biến đổi thành vần gần với ăt, sách=>sắt

Bảng·kê dưới đây liệt·kê những từ người Huế dùng. Xin vui lòng xem thêm Tiểu·từ·điển phương·ngữ tỉnh Quảng·Bình.Có một số từ người Quảng·Bình và người Huế dùng chung chúng tôi không nhắc lại ở trong bảng này nữa.