Tiểu·từ·điển phương·ngữ Quảng·Bình

Người·soạn: Nguyễn·Tiến·Hải, Nguyễn·Minh·Hải.

Cập·nhật vào ngày 17 tháng 01 năm 2011. (558 mục·từ)

Nhận·xét về một số đặc·điểm của phương·ngữ tỉnh Quảng·Bình: 

• Các tiếng trong tiếng phổ·thông (tiếng Việt chuẩn quốc·gia hiện·nay) có dấu·ngã (~) thì thường được phát·âm thành dấu·nặng (.), ví dụ: đã => đạ, đũa => đụa, mỡ =>mợ,... 
• Một số ít tiếng có dấu hỏi bị biến thành dấu nặng: cửa => cựa, 

• Các tiếng có vần ưng => ơng. Ví·dụ: trứng => trớng, mừng=>mờng, đựng=>đợng,… 

• Vần ông => ôông. Ví·dụ: không => khôông, ông => ôông, công việc => côông việc, chồng sách => chôồng sách,... 

• Vần oc => ooc, vd: học => hoọc, đọc => đoọc, mọc => moọc, móc => moóc,...(nhưng điều này không phải luôn luôn đúng, ví·dụ: "con cóc" vẫn là "con cóc", ...) 

• Các tiếng có phụ âm nh => d (z), ví·dụ: nhiều => diều, nhãn => dản, nhà => dà,… 

• Các xã khác nhau trong tỉnh, thậm chí hai làng cạnh nhau cũng có tiếng nói khác nhau (đáng kể hoặc không đáng kể), cụ thể là cách phát âm các phụ âm và một số nguyên âm bị lệch chuẩn.

Ví·dụ, dân xã Hoàn·Trạch (huyện Bố Trạch) thường phát·âm các tiếng có phụ·âm đầu là d, gi thành r, ví dụ: con dao => con rao. Dân thôn Đại Nam 1, xã Đại Trạch, huyện Bố Trạch thường phát âm chữ d như chữ th trong các từ tiếng Anh this, that, the, ví dụ: dạ dày => dạ thày. Còn dân thôn Đại Nam 2 ở kế bên phát âm chữ mặn => ma..ạn,...

Quy·ước chữ·viết·tắt:

QB = Quảng·Bình; QT = Quảng·trị; H = Huế; NA = Nghệ·An

BT = Bố·Trạch (huyện thuộc tỉnh Quảng·Bình)

LT = Lệ·Thủy (huyện thuộc tỉnh Quảng·Bình);

MH = Minh·Hóa (huyện thuộc tỉnh Quảng·Bình);

QN = Quảng·Ninh (huyện thuộc tỉnh Quảng·Bình);

QTr = Quảng·Trạch (huyện thuộc tỉnh Quảng·Bình);

TH = Tuyên·Hóa (huyện thuộc tỉnh Quảng·Bình);

ĐT = Đại·Trạch (xã thuộc huyện Bố·Trạch);

HT = Hoàn·Trạch (xã thuộc huyện Bố·Trạch);

Kí·hiệu từ·loại:

dt: danh·từ; đt: động·từ; tt: tính·từ; đht: định·từ (?); đat: đại·từ; nx: từ cũ, ngày xưa hay dùng

Chủ·đề: 

• Thực·vật: th.v.; 

• Động·vật: đg.v.; 

• Dụng·cụ, đồ·vật: dg.c.; 

• Nông·nghiệp: n.ngh.; 

• Ngư·nghiệp: ng.ngh.; 

• Thủ·công·nghiệp: t.c.ngh.; 

• Gia·đình: g.đ.; 

• Cơ·thể: c.th.; 

• Địa·lý: đ.l; 

• Kiến·trúc: k.tr; 

• Hoạt·động, công·việc: h.đg; 

• Bếp·núc: b.n.; 

• Cảm·xúc: c.x.; 

• Văn·hóa: v.h; 

Bảng·kê mục từ 

Tiếng Quảng·Bình	Từ miền Bắc đồng·nghĩa	Nơi dùng	Từ·loại	Chủ·đề
ả	Đại·từ nhân·xưng ngôi thứ hai (dành cho nữ).	QB·BT·HT	đat
ăn bày	ăn giữa các bữa chính	QB	đt
bả	tát (bạt tai)	QB, QT	đt
bác	anh trai của bố (anh trai ruột/họ), vợ của bác được gọi là bác gái hay bác. Khác với người miền Bắc gọi bác cho cả bên nội và bên ngoại (anh/chị của bố mẹ đều là bác cả), người Quảng Bình chỉ gọi bác cho bên nội.	QB	đat	g.đ.
bại	bãi, vd: một bại nác méng = một bãi nước miếng	QB, QT	dt
ba·láp	sai thực tế, vd: nói ba láp (hoặc nói ba láp ba xàm) = nói sai thực tế.	QB, H	tt
bảm	lắm	QB	trt
bạng	húc, vd: Trâu bò bạng chắc, ròi mọi chết = Trâu bò húc nhau, ruồi muỗi chết.	QB	đt
bao	rương (rương, hòm đựng quần·áo, vật dụng)	QB·MH	dt	dg.c.
bạo	bão (hiện·tượng thời·tiết)	QB	dt
ba·trợn (ba·trợn ba·trạc)	láo, xấc láo (có biểu·hiện xấu về tư·cách), vd: ăn nói ba trợn = ăn nói xấc xược.	QB, H	tt
bàu	vùng đất ruộng thấp trủng thường bị ngập nước	QB, QT	dt
bay	như "bây", "bọn bây"	QB	đat
bắc má	gieo mạ  (hành·động gieo hạt·thóc nảy·mầm xuống ruộng với mật·độ dày, hạt·thóc tiếp·tục phát·triển thành cây·mạ non, sau khi cây mạ cao chừng 15·20cm sẽ được mang đi cấy ở ruộng sâu (ngập nước)).	QB·BT	dt	n.ngh.
bắp·bả	đùi, bắp·đùi	QB	dt	c.th.
bấp	vấp	QB, QT	đt
bâu	túi (túi quần, túi áo)	QB·BT·ĐT	dt	đ.v.
bây	chúng mày, đại từ nhân xưng ngôi thứ hai số nhiều	QB	đat
bầy tui	chúng tôi	QB	đat
béc	mở	QB, QT	đt
béng	bánh	QB	dt
béng rò	bánh chưng	QB	dt	b.n.
béng tráng	bánh đa	QB	dt	b.n.
béng ướt	bánh cuốn	QB·BT	dt	b.n.
béng vặn	bánh gai	QB·BT	dt	b.n.
bẹo	nhéo	QB, QT	đt
bẹp	bé·gái		dt
bẹt·choét	nát·bét	QB	tt
bể	vỡ, ở miền Bắc cũng có chữ bể nhưng người Bắc thường dùng chữ vỡ nhiều hơn, còn người Trung thì không dùng chữ vỡ, mà luôn dùng chữ bể	QB	đt
bêng	bênh, vd: bêng chắc = bênh nhau.	QB	đt
bệng·dệng	mạng nhện	QB·BT·ĐT	dt	đg.v.
bích	cắt, gặt, vd: bích ló = gặt lúa, bích rau = cắt rau.	QB	đt	n.ngh., h.đg.
bín	bí (cây bí ngô)	QB	dt	th.v.
bịn	vịnh, vd: "Mệ bịn vô cấy cột mà đi kẻo bổ mệ nờ" = "Cụ vịnh vào cái cột mà đi kẻo ngã đấy cụ/bà ạ"	QB, QT	đt
bính	như "bín"
bịnh	giống bịn	QB, QT	đt
bịp bịp	bìm bịp (một loài chim)	QT	dt	đg.v.
bo	bo trôốc=gội đầu, bo gạo=vo gạo	QB	đt	h.đg.
bọ	bố (cha)	QB	đat	g.đ.
bòn	vơ (vơ vét)	QB, QT	đt
bọn·bay	chúng mày	QB	đat
bọn·bây	chúng mày	QB	đat
bọn·choa	bọn·tôi	HT, NA, QB·?	đat
bọp	bóp	QB, QT	đt
bổ	ngã, vd: Tui bị bổ, đau lắm! = Tôi bị ngã, đau quá!	QB	đt
bôồng	bồng (bồng bế)	QB, QT	đt
bôống	vụng	QB, QT	tt
bôộng	lỗ, lỗ hỏng, bọng (bọng trên thân cây)	QB, QT	dt
bờ·hơ	vô·duyên	QB	tt
bơng	bưng	QB, QT	đt
bợng	mảng, miếng	QB, QT	dt
bợng	mang, bưng	QB, QT	đt
bớp	tát (tát tai), vả (vả miệng)	QB, QT	đt
bợp	như "bớp"	QB, QT	đt
bu	bâu, vd:"Để thức ăn lâu ròi bu kiến độ"="Để thức ăn lâu ruồi bâu kiến đậu"	QB	đt
bù	bầu (cây bầu, bầu bí)	QB	dt	th.v.
bụ	vú, ti	QB	dt	c.th.
bụ nghẹ	giống "lọ nghẹ"	QT	dt
bui	vui	QB·QN	tt
búi	rối	QB, QT	tt
bun	đầy, đầy ắp	QB, QT	tt
bun be	như "bun"	QB, QT	tt
bự	to	QB, QT	tt
bưa	vừa	QB	tt
bựa	bữa (bữa ăn)	QB	dt
bươi	bới, vd: Gà bươi đất tìm thoóc. = Gà bới đất tìm thóc.	QB, QT	đt
cá gáy	cá chép	QB, QT	dt	đg.v.
cà lăm	tật nói lắp, vd: "nói cà lăm"="nói lắp", "Hắn bị cà lăm" = "Hắn có tật nói lắp"	QB, QT	trt
cại	cãi	QB	đt
cảy	sưng	QB, NA	tt
cắm	cắn, vd: Mọi cắm=Muỗi cắn.	QB	đt	h.đg.
cặm	cắm, vd: cặm hoa = cắm hoa,	QB, QT	đt
cẳng	chân (bộ·phận cơ·thể)	QB	dt	c.th.
cặng	nhỏ mãi không lớn được, thấp lè tè (có thể mập hay gầy), gần nghĩa với còi, còi cọc của miền Bắc, vd:"Thằng bé bị cặng rồi"	QB	tt
cặng cọt	như "cặng"	QB	tt
cấu	gạo (?)	QB, ít dùng	dt	n.ng
cậu	anh/em trai của mẹ (anh/em ruột/họ). Người miền Bắc chỉ gọi cậu đối với em trai của mẹ.	QB	đat	g.đ
cây	gai (gai nhọn của thân cây), vd:"Mi đi cẩn thận kẻo chậm phải cây đó"="Mày đi cẩn thận thôi kẻo giẫm phải gai đấy";	QB	dt
cấy	vợ, vd: hỏi cấy cho hắn= hỏi vợ cho hắn. ; xem thêm: giôông	QB·BT·ĐT QB·LT	dt	g.đ.
cấy	cái, ví·dụ: cấy nết = cái nết, cấy chén = cái bát,…	QB	đht
cấy	cái (giống cái)	QB, QT	tt
cóc	bộ phận trong líp xe đạp có nhiệm vụ truyền động từ bánh răng cưa vào trục bánh xe, làm bánh xe quay, (người miền Nam gọi là con chó), vd: Xe bị trật cóc đạp không chạy.	QB, QT	dt
coi	xem, vd: coi phim = xem phim	QB, QT	đt
còm	còng, vd: bà còm = bà còng, bà già có lưng còng	QB, QT	tt
cọng	cõng, cộng (phép tính cộng)	QB	dt, đt
coọc	hổ, cọp, vd:"Vô rừng bị coọc tha"="Vào rừng bị cọp ăn tha"	QB	dt	đg.v.
cọt	nhỏ mãi không lớn được, như "cặng"	QB	tt
cổ	củ, vd: cổ khoai, cổ sắn = củ khoai, củ sắn	QB	dt	th.v.
cộ	cũ, vd: Áo quần cộ hung rồi = Áo quần cũ lắm rồi.	QB	tt
cộ	cỗ, vd: "đi ăn cộ" = đi ăn cỗ, đi ăn giỗ	QB, QT	dt
côi	trên	QB	trt
cổi	cởi, vd: cổi cùn = cởi quần	QB	đt
cộôc	gốc, vd: cộôc cơn = gốc cây.	QB	dt	th.v.
cột	buộc, vd: cột dây = buộc dây	QB, QT	đt
cợi	cưỡi, vd: cợi trâu = cưỡi trâu	QB, QT	đt
cơn	cây, vd: cơn mít = cây mít.	QB	dt	th.v.
cù	rủ (rủ làm việc gì bằng cách kích thích gợi sự tò mò, ham thích)	QB, QT	đt
cụ	cậu (em trai hoặc anh trai của mẹ)	QB, QT	đat, dt	g.đ.
cúi	gối, vd: "lên cúi"="lên gối"	QB, QT	dt
cụi	cũi	QB	dt	dg.c.
cun	con, ví dụ: cun·cấy = con·gái, cun·nít = con nít,…	QB	dht	đg.v.
cùn	quần (quần mặc)	QB	dt	đ.v.
cụng	biến âm của "cũng"
cưa	cưa gái = tán tỉnh con gái	QB, QT	đt
cựa	cửa	QB	dt	k.tr.
cươi	sân (sân nhà)	QB	dt	k.tr.
chà bông	ruốc, ruốc bông (thức ăn)	QB, QT	dt	b.n.
chạc	sợi dây	QB	dt	dg.c.
chàn	giàn, vd: chàn mướp = giàn mướp	QB, QT	dt
chán	gián (con gián)	QB	dt	đg.v.
chạng ạng	to chạng ạng = to bè, rất to	QB, QT	trt, tt
chàng hảng	giạng háng, vd: Đứng chàng hảng; đi chàng hảng.	QB	dt	đg.v.
chảng hảng	như "chàng hảng"	QB, QT
chành rành	lanh chanh (việc không ai nhờ cũng làm), vd: O Vi nớ chành rành lắm, không ai mạn cũng xong vô mần = Cô Vi ấy lanh chanh lắm, không ai mượn mà cũng lao vào làm.; Chành rành, chèng rèng = chành rành	QT	tt
chắc	nhau, vd: chơi với chắc = chơi với nhau, ưng chắc = yêu (thích) nhau; đập chắc = đánh nhau; một chắc = một mình	QB
chằm·hăm	chằm·chằm, chăm·chú, vd: nhìn chằm·hăm = nhìn chằm chằm, nhìn chăm chú; Cái đồ chằm hăm=?	QB
chặp	lát, lúc, vd: một chặp nữa = một  lát nữa, một lúc nữa,	QB
chậm	giẫm	QB, QT	đt
chận	chặn, ví·dụ: Chận nó lại! = Chặn nó lại!	QB, NA	đt
chận	giận, vd: chận chắc = giận nhau	QB	đt	c.x.
chầu tê	hôm chầu tê = hôm kìa, ngày kìa, cách đây ba ngày, vd: hôm qua, hôm riếp (hôm kia), hôm chầu tê (hôm kìa); chầu tê = thời·gian trước đây	QB, QT	trt
chén	bát (dụng cụ để ăn)	QB	dt	dg.c.
chẹn	nhánh, vd: một chẹn ló = một nhánh lúa	QB, QT	dt
chêng	dền (rau dền)	QB·BT·ĐT	dt	th.v.
chi	gì, ví·dụ: Eng nói chi rứa? = Anh nói gì thế?	QB
chí	chấy (chấy rận)	QB, NA	dt	đg.v.
chiếng	giếng (giếng nước)	QB	dt	k.tr.
chin	chân	QB, QT	dt
chỉn	chỉ (chỉ dùng để may quần áo)	QB, QT	dt
chọ	đống, vd: xếp vào một chọ = xếp vào một đống	QB, QT	dt
choa	tôi (từ gốc Nghệ·An, Hà·Tĩnh)	HT, NA, QB	đat
chò·hỏ	chồm·hỗm, ví·dụ: ngồi chò·hỏ = ngồi chồm·hỗm, ngồi xổm	QB, NA	trt
choọc	chọc	QB	đt
chổ	nhổ, vd: chổ nác méng = nhổ nước miếng, nhổ nước bọt; chỗ, vd: "Mi ở chổ mô?"="Mày ở chỗ nào?"	QB, QT	đt,dt
chộ	thấy	QB	đt
chợn	giỡn (đùa giỡn), vd: Chợn chắc = giỡn nhau	QB	đt
chờng	giường (giường nằm)	QB	dt	dg.c.
chú	em trai của bố (em ruột/họ). Khác với người miền Bắc gọi chú cho cả bên nội và bên ngoại (em trai của bố hoặc chồng của em gái của mẹ đều là chú), người Quảng Bình chỉ gọi chú cho bên nội.	QB	đat	g.đ
chú	giấu, thu giấu, vd: chú chuối cho mau chín = Giấu chuối (ủ chuối vào chỗ kín) cho nhanh chín.	QB, QT	đt
chù tê	biến âm của "chầu tê"	QB, QT	trt
chủ tê	biến âm của "chầu tê"	QB, QT	trt
chúc môồng	như "chụt mào"	QT	dt	đg.v.
chục·kiếc	thọc·lét, thọc·léc, cù	QB	đt	h.đg.
chủi	chổi	QB	dt	dg.c.
chụi	dụi, vd: chụi tay vô mắt = dụi tay vào mắt.	QB, QT	đt
chủi rèng	chổi rành (làm từ cây rành·rành)	QB·BT	dt	dg.c
chủm·củi	xếp thêm củi vào bếp·lửa đang cháy	QB·BT	đt	h.đg.
chụm·củi	như "chủm·củi"	QB	đt
chùng	vụng, vd: ăn chùng = ăn vụng	QB	tt
chụt mào	chào mào (một loài chim)	QB	dt	đg.v.
chừ	giờ, vd: bựa·chừ = bây·giờ	QB	trt
chự	giữ (gìn giữ), vd: Chự cho chặt nghe! = Giữ cho chặt nhé.	QB	đt
chứa	dứa (cây dứa)	QB	dt	th.v.
chưởi	chửi	QB	dt
dà	nhà (ngôi nhà)	QB	dt	k.tr.
dác	nhác (lười nhác)	QB, QT
dái	nhái (một loài động vật thuộc họ ếch, có kích thước cơ thể nhỏ hơn ếch)	QB, QT	dt	đg.v.
dản	nhãn (cây nhãn)	QB (ít dùng)	dt	th.v.
dành danh	hàm hồ	QB·LT	tt
dảy	nhảy, vd: Đố mi dảy qua mương nác đó = Đố mày nhảy qua mương nước đấy.	QB, QT	đt
dảy đực	nhảy đực, động đực, vd: "Con heo nái dà mềng dảy đực rồi đó" = "Con lợn nái nhà mình động đực rồi đấy".	QB, QT	tt
dảy mả	chạp mộ (sửa sang lại mồ mả)	QT	đt
dặm	dặm ló gieo = tỉa lúa đã gieo từ nơi dày và trồng vào nơi mỏng khi lúa đã trưởng thành trước khi trổ bông.	QB	đt	n.ng
dắn	nhắn, vd: dắn tin = nhắn tin	QB, QT	đt
dẩy mả	như "dảy mả"	QT	đt
den	nhen, vd: den lả = nhen lửa	QB, QT	đt
dét (cá dét)	chạch (cá chạch)	QB·BT·ĐT	dt	đg.v.
dệ	dễ (dễ dàng, không khó)	QB, QT	tt
dể ngai	như "dệ ngai"	QB, QT	đt
dệ ngai	coi thường	QB, QT	đt
dên	xem "rên thoóc"	QT	đt
dì	em·gái hoặc chị·gái của mẹ. (Người bắc chỉ gọi dì đối với em gái của mẹ)	QB	đat	g.đ.
dịa	dĩa, đĩa	QB, QT	dt
dích	kì (kì cọ), vd: dích lưng cho sạch đất = kì lưng cho sạch đất.	QB, QT	đt
diếp	giống "riếp"	QB, QT	trt
diều	nhiều	QB, QT	tt
dim	râm, dâm (dâm mát), vd: "Vô trong dim mà ngồi nì, đứng ngoài nớ mần chi, nắng chéc trọ chừ" = "Vào trong chỗ râm mà ngồi này, đứng ngoài ấy làm gì, nắng vỡ sọ giờ"	QB, QT
dìn	nhìn, vd: dìn mặt = nhìn mặt, nhận mặt	QB, QT	đt
dít	như "dích"	QB, QT	đt
dỏ	nhỏ (kích thước nhỏ bé)	QB	tt
dọi	theo, giống "rọi"	QB, QT
dòm	nhòm	QB	đt
dọn	nhọn, vd: mỏ dọn = mỏ nhọn	QB	tt
dóng	như "gióng"	QB	dt
doọc	mệt	QB	tt
dôông	chồng (người chồng), giống như "giôông", vd: Hai cấy dôông đập chắc trước cươi = Hai vợ chồng đánh nhau trước sân.	QB, QT	dt	g.đ.
dớ	nhớ (thương nhớ, ghi nhớ)	QB	đt	c.x.
dợ	dây (dây·dợ)	QB	dt	dg.c.
dợ mưa	tạnh mưa, như "rợ mưa"	QB	đt
dớp	bẩn	QB,H	tt
du	dâu (con dâu), như "ru"	QT	dt	g.đ.
dú	giấu, giống động·từ "chú"	QB, QT	đt
dúm	nhúm, túm, vd: được có một dúm = được có một nhúm/túm. nhóm, vd: dúm củi, dúm bếp = nhóm củi, nhóm bếp	QB, QT	dt, đt
dư	như, vd: dư ri = như này; dư rứa = như thế, như kia; dư thiệt = như thật	QB, QT	tt
dường	nhường	QB, QT	đt
dượng	chồng của o (em·gái hoặc chị·gái  của bố) hoặc dì (em·gái hoặc chị·gái của mẹ).	QB	đat	g.đ.
đa	da, ví·dụ: lột đa = lột da.	QB	dt	c.th.
đạ	đã, vd: "Mạ mi đạ về dà chưa?" = "Mẹ mày đã về nhà chưa?"; "đạ ngá" = "đã ngứa"
đai	dai, vd: Thịt đai quá = Thịt dai quá	QB, QT	tt
đài	gàu (gàu múc nước giếng)	QB·?·?	dt	c.th
đái	dái (bộ·phận cơ·thể)	QB	dt	c.th
đam	cua·đồng	QB	dt	đg.v.
đám	dám, (tỏ ý thách thức), vd: "Mi đám đụng vô cấy móng cẳng của tau không?" = "Mày dám đụng vào cái móng chân của tao không?",	QB, QT	đt
đàng	đường (đường đi, đường ăn)	QB	dt	k.tr
đao	dao (con dao)	QB	dt	dg.c.
đắc	dắt, vd: đắc chắc đi·chơi = dắt nhau đi·chơi	QB	đt
đập	đánh, vd: đập·chắc = đánh·nhau.	QB	đt
đấy	đái (tiểu tiện), vd: xi cho con·nít đấy.	QB	đt
đấy trấm	đái dầm	QB	đt
đèng	đành, vd: "Bỏ hắn thì khôông đèng"="Bỏ hắn thì không đành"	QB, QT
đéng	ráy (ráy tai)	QB, QT	dt
để đèng	để dành	QB, QT
đệc (đệc đệc)	khờ·khạo	QB	tt
đều	nhưng	QB
đị	đĩ, điệu, xem "mần đị"	QB, QT	tt
đị đỏm	giống "đị"	QB, QT	tt
đi ngoài	đi ỉa	QB, QT	đt
địt	đánh rắm (trung tiện)	QB	đt
địu	thun (dây thun)	QB, QT	dt
đo	đó, đấy, vd: rứa đo! = thế đấy!	QB
đọa	chết·mất, vd: Eng mà mần rứa bưa tui đọa! = Anh mà làm vậy thì tôi chết mất!	QB	tt
đọi	tô, bát to (dụng cụ để ăn), vd: thành ngữ "Lời nói đọi máu"	QB	dt	dg.c.
đòn	như "ghế đòn"	QB	dt
đòn·triêng	đòn·gánh (đồ·vật)	QB·BT·ĐT	dt	dg.c.
đoọc	đọc	QB	đt
độ	đậu, vd:"Để thức ăn lâu ròi bu kiến độ"="Để thức ăn lâu ruồi bâu kiến đậu"	QB	đt
đổ hô	đổ thừa	QB, H	đt
đôi	ném	QT, QB·?	đt
đôông	nóc (nóc nhà), vd: "Côi đôông dà có con chuột" = "Trên nóc nhà có con chuột"	QB, QT
đôồng	đồng, cánh đồng	QB	dt	đ.l.
đôộng	động, vd: đôộng cát = động cát	QB	dt	đ.l.
đợ	đỡ (tính từ), vd: "Đi xe đạp cho đợ tốn        xăng!" = "Đi xe đạp cho đỡ tốn xăng" tạm, vd: "Mạn đợ vài trăm mà tiêu" = "Mượn tạm vài trăm mà tiêu"  đỡ (động từ), vd: "Đợ lấy nì" = "Đỡ lấy này"	QB, QT	tt, đt
đới	dưới	QB	trt
đợng	đựng	QB	đt	h.đg.
đụ	địt, đéo (hành·động làm tình, quan hệ tình dục với người/động·vật, giao hợp), lời chửi tục	QB	đt
đụa	đũa	QB	dt	dg.c.
đùi	cùn, ví·dụ: Con dao này đùi/trùi quá! = Con dao này cùn quá.	QB,Huế	tt
đùi	dùi, ví·dụ: đùi đánh trôống = dùi đánh trống; gậy.	QB,Huế	dt	dg.c
đụi	húc, vd: "Trâu bò đụi cơn rơm" = "Trâu bò húc cây rơm"	QB, QT	đt
đùm	gói	QB	đt
đưới	dưới	QB	trt
ẻ	ỉa, vd: đi ẻ = đi ỉa (cách nói lịch sự = đi ngoài, đi vệ sinh,…); ẻ bậy = ỉa bậy;	QB	đt
eng	anh, vd: Eng ơi! = Anh ơi!;	QB	đat
ếc (ếk)	ếch	QB	dt	đg.v.
gạo·lòn	gạo·tẻ	QB	dt
ghẻn	ghẻ (ghẻ lở), vd: ghẻn ròi = ghẻ ruồi	QB	dt
ghế đòn	ghế nhỏ cao khoảng 10·15 cm để người ngồi bệt (thường có hai chân ở hai đầu)	QB	dt
gót·cẳng	gót·chân	QB	dt	c.th.
giả đò	giả vờ	QB	đt
gióng	Một dụng·cụ gồm 2 dây thép dài bắt chéo hình chữ X, 4 đầu dây nối với vòng dây thép hình tròn. Người·ta đặt 1 cái thúng vào giữa vòng tròn thép của gióng để tạo thành đôi quang·gánh.	QB	dt	dg.c.
giôông	chồng (người chồng), ví·dụ: lấy giôông = lấy chồng. Xem thêm: cấy.	QB·BT·ĐT QB·BT·LT	dt	g.đ.
hàm·hồ	đanh·đá	QB, H	tt
háp	đánh, đập	QB	đt
hạp	hợp (thích hợp)	QB	tt
hè	nhỉ, hả, hử, vd: Răng rứa hè? = Sao thế nhỉ?	QB	đt
hoọc	học	QB	đt
hóp	Một loài cây thuộc họ tre, có đường·kinh thân nhỏ hơn tre.	QB	dt	th.v
hộn	hỗn (hỗn láo)	QB, QT	tt
hột	hạt	QB	dt
hụ	hũ	QB	dt
hung	lắm	QB
ke	khiêng	QB	đt
kè	rủ, vd: kè chắc = rủ nhau	QB	đt
keng	canh, vd:nấu keng = nấu canh	QB	dt	b.n.
kéng	cánh, vd: kéng gà=cánh gà.	QB	dt
kềm	kìm (cái kìm bấm)	QB	dt	dg.c.
kì	cái, "cấy" nói nhanh. Xem "cấy".	QB
kí	cái, "cấy" nói nhanh. Xem "cấy".	QB, H
kị	giỗ, vd: "Nhà có kị"="Nhà có giỗ", "ăn kị" = "ăn giỗ"	QB, QT	dt
kích	cứt	QB, H	dt
kiên	kê (cây lương thực)	QB	dt	th.v.
khải	gãi	QB	đt	h.đg.
khái	hổ (động·vật)	QB	dt	đ.v
khoóc	khóc	QB, QT	đt
khôông	không	QB
khôông quẹt	không cần, không thèm	QB	đt
khở	gỡ	QB, QT	đt
khớn	chừa, vd: "Mi lợ dại một lần rồi mà chưa khớn à?"="Mày lỡ dại một lần rồi mà chưa chừa à?"	QB, QT	đt
khu	mông·đít	QB	dt	c.th.
khum	khom (khom/cúi người)	QB,H	đt
khun	khôn	QB, NA	tt
khuyếc	loài thuộc họ tôm tép nhỏ có nhiều ở vùng biển miền trung	QB	dt	đg.v.
khươi	khơi, lấy ra, vd: "Khươi cấy nút chai tui với" = "Lấy cái nút chai ra cho tôi với"	QB, QT	đt
lả	lửa, ví·dụ: thổi lả = thổi lửa.	QB	dt
lác lác	khùng khùng, điên điên
lái	lưới, ví·dụ: thả lái = thả lưới, buông lưới (để bắt cá), dân cài lái = dân chài lưới, dân đi biển,…	QB	dt	ng.ngh.
lại	lưỡi, ví·dụ: nóng bỏng lại = nóng bỏng lưỡi.	QB	dt	c.th.
lạt	nhạt, ví·dụ: nác keng lạt quá = nước canh nhạt quá.	QB	tt
lắng	nguội, ví·dụ: Con để cho nác lắng đi đạ rồi uống. = Con để nước nguội đi đã rồi hãy uống.	QB	tt
lắt	hái, vd: lắt trấy trên cơn = hái quả trên cây	QB·BT	đt
lẻ	que (cái)	QB	dt
leng	"rạ leng" = "rựa không có cán"	QB, QT	tt
lèng	lành (lành bệnh), ví·dụ: Mi lèng chưa? = Mày đã lành bệnh chưa?	QB	tt
leng cheng	lanh chanh, vd: leng cheng lưởi chưởi	QB	tt
leng queng	loanh quanh; vd: leng queng luyt quyt	QB, QT	tt
lẹo	"mụt lẹo" = "nhọt ở mí mắt"  (từ lóng) giao hợp, vd: "Chó lẹo chắc" = "Chó địt nhau"	QB, QT	dt, đt
lện	sợ, vd: Mi mần tau lện hết hồn. = Mày làm tao sợ hết hồn.	QB	tt	c.x.
lịp	nón,	QB·?·?	dt
ló	lúa (cây lúa)	QB	dt	n.ngh., th.v.
lọ nghẹ	nhọ nồi	QB, H	dt	dg.c.
loạn	nhiều, vd: loạn lắm, loạn hung, bất loạn = nhiều lắm	QB
lọi	gãy, vd: lọi cẳng = gãy chân	QB
loọc	luộc	QB	đt	b.n.
lộ	lỗ, vd: đào một cấy lộ = đào một cái lỗ, Mi ở lộ mô rứa? = Mày ở chỗ nào thế?	QB	dt
lộ	lỗ (lời lỗ)	QB, QT	tt
lộ khu	lỗ đít	QB, QT	dt
lôông	lông (lông thú,…)	QB	dt	c.th.
lôông	trồng, vd: lôông cơn = trồng cây.	QB	đt
lôồng	lồng, vd: "cấy lôồng chim"= "cái lồng chim"	QB, QT	dt
lộ·tún	lỗ·rốn	QB	dt	c.th.
lợ	lỡ, vd: "con đao lợ" = "con dao lỡ (loại dao dài, bản lớn); "Gái quá lứa lợ thời" = "Gái quá lứa lỡ thì"	QB, QT	tt
lủng	thủng, vd: "Cùn bị lủng 1 lộ đại chang" = "Quần bị thủng một lỗ rất to"	QB, QT	đt
luynh	nhớt (dầu dùng để bôi trơn động·cơ, trục)	QB, QT	dt
lưa	còn	QB
má	mạ (cây mạ, cây lúa non)	QB	dt	n.ngh.
mạ	mẹ	QB	đat	g.đ.
mạn	mượn	QB	đt
màng tang	thái dương	QB, QT	dt
mãng·cầu·bụ	quả·na	QB·BT·ĐT	dt	th.v.
mãng·cầu·vụ	quả·na	QB·BT·ĐT	dt	th.v.
mãng·cầu·xiêm	mãng·cầu	QB	dt	th.v.
mắc	bận, vd: "Tui mắc việc quá khôông đến được"="Tôi bận việc quá không đến được"	QB, QT	tt
mần	làm	QB,H	đt
mấn	váy	QB	dt
mần đị	làm điệu, làm đẹp, làm dáng	QB	đt
mần lẩy	lẫy, dỗi, vd: "Vi mần lẫy không ăn cơm tề"	QB, QT	đt
mè	vừng (cây vừng)	QB	dt	th.v.
méc	mách, hớt·lẻo, thưa	QB	đt
mem	hành·động nhai cơm thật nhuyễn rồi mớm cho đứa trẻ ăn	QB,H	đt
méng	miếng	QB	dt
mẹng	miệng	QB	dt	c.th.
mẻng trèng	giống "mẻ trèng"	QB, QT	dt
mẹt	gái, vd: "Dà tui có hai đứa, một cu một mẹt" = "Nhà tôi có hai đứa, một con trai và một con gái"; thị mẹt	QB, QT	dt
mẻ·trèng	mẻ·sành	QB·BT·ĐT	dt	dg.c.
mệ	bà	QB	đat	g.đ.
mềng	mình (đại·từ nhân·xưng ngôi thứ·nhất)	QB	đat
mi	mày, bạn	QB, H, NA, HT, QT,…	đat
miềng	như "mềng"	QB	đat
mo	gàu, vd: mo múc nác = gàu múc nước.	QB·BT·ĐT	dt	dg.c.
mỏ	miệng, vd: ngấp·mỏ = ngậm·miệng.	QB	dt	c.th.
mói	muối	QB	dt	b.n.
mọi	muỗi	QB	dt	đg.v.
mọi·bựa	hồi·bữa, hồi·trước	QB	trt
moóc	móc	QB	đt
moọc	mọc, "Cơn cối moọc queng vườn" = "Cây cối mọc [xung] quanh vườn"	QB, QT	đt
moọc	mọc	QB	đt
mô	đâu, ví·dụ: Bác đi mô đo? = Bác đi đâu đấy?	QB	trt
môông	mông, vd: ngồi chôồng môông = ngồi chổng mông	QB	dt	c.th.
mốt	kia (hôm kia, ngày kia, hai ngày sau kể từ ngày hôm nay), vd:"Ngày mốt có đám cưới"="Ngày kia có đám cưới"	QB, QT	dt
một·chắc	một·mình	QB
mớ	nói mê, vd: "Ngủ hay mớ"="Ngủ hay nói mê"	QB	đt
mợ	mỡ, vd: thịt mợ = thịt mỡ	QB	dt	b.n, c.th.1
mơi	mai, vd: "Mơi lại dà tau chơi nghe" = "Mai lại nhà tớ chơi nhé"	QT, QB·?	dt
mờng	mừng, vd: mờng đọa = mừng húm.	QB	dt	c.x.
mụ	bà (bà cụ già nói chung)	QB	dt
mui	môi	QB	dt	c.th.
mụi	mũi	QB	dt	c.th.
mun	gio, tro	QB, QT	dt
mụt	nhọt (ung nhọt, u)	QB, H	dt
mự	mợ (vợ của cậu, cậu là anh trai hoặc em trai của mẹ)	QB	đat	g.đ
mược	mặc (mặc kệ), vd: "Mược kệ mi đó" = "Mặc kệ mày đấy"	QB, QT	đt
nà	này, nào, vd: Nói cho nghe nà!	QB
nả	hả, hở, vd: Nói chi mà lạ rứa nả? = Nói gì mà lạ thế hả?	QB
nác	nước	QB	dt
nạm	nắm, vd: nạm tay  = nắm tay;	QB	dt
náng	nướng	QB, QT	đt	b.n.
nạng cẳng	bàn chân	QB	dt	c.th.
nạp	hàng rào (hàng rào được trồng bằng cây có gai xung·quanh vườn nhà)	QB	dt
nấm·meo	mộc·nhĩ	QB	dt	th.v.
nậy	lớn, vd: thằng cu nậy = thằng cu lớn	QB	tt
nè	cành tre (cành lá cây tre sau khi bị tuốt (róc) khỏi thân, có nhiều gai nhọn), vd: "Con đi cẩn thận kẻo chậm phải nè" = "Con đi cẩn thận kẻo giẫm phải cành gai [tre]"	QB, QT	dt
néc	nách	QB	dt	c.th.
nẹt	rượt (rượt đuổi)	QB, QT	đt
ni	này, vd: Đứng bên ni = Đứng bên này	QB
nì	này,	QB
ni nì	này này, vd: Tau nói cấy ni nì! = Tao nói cái này này.	QB
nỏ	không, chẳng	QB
nỏ quẹt	không cần, không thèm	QB	đt
nỏ thè	chẳng thà	QB·BT
nói sọi	nói sõi, nói rành	QB	đt
nót	nuốt	QB	đt
nót trôống	nuốt chửng	QB	đt
nôốc	một loại thuyền	QB, QT	dt
nôống	nong (vật dẹt hình tròn đan bằng tre dùng để đựng lúa )	QB	dt	dg.c.
nơ	Vd: tau có mần chi mô nơ? = tao có làm gì đâu nào?	QB
nờ	giống như "nơ"	QB
nớ	ấy	QB	trt
nựa	nữa	QB
nứng	hiện tượng cương cứng của dương vật , âm vật	QB, QT	đt
ngá	ngứa	QB, H	đt
ngạ	xuể, hết, xong, vd: ăn không ngạ = ăn không hết, làm không ngạ = làm không xuể. "mần răng cho ngạ = làm sao cho hết (xuể, xong)",…	QB, H
ngài	người (con người)	QB·TH	dt
ngái	xa (xa về khoảng cách), vd: ngái ngôi = xa lắc xa lơ	QB	tt
ngả·ngớn	ưỡn·ẹo	QB, H
ngấp	ngậm, vd: ngấp mỏ = ngậm miệng lại đi, câm đi, im đi.	QB
ngật ngất	điên	QB·LT	tt
nghẹn	nghệ (cây nghệ)	QB·BT	dt	th.v.
ngọ	ngõ	QB, QT	dt
ngoảy	quay, vd: "ngoảy đi ngoảy lại" = "quay đi quay lại"	QB, QT	đt
ngủ cục	ngủ gục, ngủ gật	QB, QT	đt
ngựa·ôông·trời	bọ·ngựa	QB·BT·ĐT	dt	đg.v.
nhằm	đúng, vd: mi nói có nhằm không rứa?=	QB
nhởi	chơi	QB, QT, NA	đt
nhớp	bẩn	QB, QT	tt
nhủ, dủ	bảo	QB, NA	đt
như·chắc	như nhau	QB
o	em·gái hoặc chị·gái của bố	QB	đat	g.đ.
oa làng	ôi làng nước ơi	QB
oi	giỏ (đan bằng tre)	QB	dt	n.ngh.,ng.ngh.
òm	quá, vd: "thúi òm" = "thối quá"	QB, QT	đt
oong	ong (loài ong)	QB	dt	đg.v.
ót	gáy (phần phía sau cổ)	QB	dt	c.th.
ôốc	ốc (ốc bươu, ốc vít)	QB	dt	đg.v.
ôốc·dôộc	xấu·hổ	QB
ôông	ông	QB	đat	g.đ.
ôống	ống (cái ống dài hình trụ)	QB	dt	dg.c.
ôống·đang	ống·thổi·lửa	QB·BT·ĐT	dt	dg.c.
ôông·ngai	xấu·hổ	QB	tt
ôộng·oạng	chẫu·chàng (một loài thuộc họ ếch)	QB·BT·ĐT	dt	đg.v.
ở lổ	ở truồng	QB	đt
phắt·củi	nhặt·củi	QB·BT	đt	h.đg.
phổ	vỗ. Vd: phổ bàn = vỗ bàn	Huế, QB
quào	cào, vd: "Mèo quào" = "Mèo cào"	QB, QT	đt
queng	quanh	QB, QT	gt
quẹt khu	quẹt đít (hành động dùng que gạt phân sau đít cho sạch sau khi đại tiện khi không có giấy lau)	QB	đt
rạ	rựa (đực rựa, dao to bản để chặt củi)	QB·BT	dt	dg.c.
rại	dại, vd: chó rại = chó dại	QB	tt
ram	nem (món·ăn)	QB	dt
rạm	cáy: một loại cua sống ở vùng nước·lợ, chân có lông, mình dẹt, và có mùi·tanh	QB·BT	dt	đg.v.
ràn	chuồng (dành cho trâu, bò), nếu là chuồng lợn thì gọi là "truồng heo"	QB	dt
rao	dao (con dao, dao để cắt gọt)	QB·BT·HT	dt	dg.c.
rào	con sông nhỏ	QB	dt	đ.l.
răng	sao, ví·dụ: Răng rứa = Sao thế?	QB
rặt rặt	chim sẻ? (một loài chim)	QB, QT	dt	đg.v.
rấp	gấp, liền, vd: đạp một cái cho chết·rấp chừ.	QB
rậy	rẫy (nương rẫy), vd: đi lên rậy = đi lên rẫy	QB·BT·ĐT	dt
rẹn	rễ (rễ cây)	QB	dt	th.v.
rẻng	rảnh (rảnh rỗi)	QT, QB·?	tt
rèo	chăn (chăn trâu, bò,…)	QB	đt	h.đg.
rệ	dễ (dễ dàng, không khó)	QB, QT	tt
rể ngai	coi thường	QB, QT	đt
rên ló	như "rên thoóc"	QB, QT	dt
rên thoóc	hành động đổ hạt thóc từ trên cao xuống ở nơi có nhiều gió (hay trước quạt máy) để làm sạch, loại bỏ hạt lép	QB, QT	đt	n.ngh.
rêng	rên (rên rỉ)	QB, QT	đt
ri	này, ví dụ: như ri = như thế này, như này	QB	trt
rịa	dĩa, đĩa	QB, QT	dt	dg.c.
riếp	hôm riếp = hôm trước, hôm kia (cách đây hai ngày)	QB, QT	trt
rinh ra	bê ra	QB	đt
rò	rùa (loài rùa), vd: Đồ con rò! = Đồ con rùa; thành·ngữ "cọp mò rò"=ốm o, gầy gò;	QB	dt	đg.v.
ròi	ruồi (loài ruồi);   dòi (ấu trùng ruồi)	QB	dt	đg.v.
ròi	kiếm (kiếm ăn, kiếm chác), vd: Mi để tau ròi méng coi! = Mày để tao kiếm miếng nào!	QB	đt	đg.v.
rọi	theo, vd: Con đi rọi mạ  ̣̣ ra đôồng= Con đi theo mẹ ra đồng.; Cá đi rọi bầy, con đi rọi mạ (trích đồng·dao Quảng·Bình "Tiếng hát mục·đồng); nói rọi = nói theo, nói bắt chước theo	QB	đt
rọn	dọn (dọn ra,dọn dẹp)	QB, QT	đt
roọng	ruộng	QB	dt	n.ngh.
rọt	ruột	QB	dt	c.th.
rôộng	rộng, vd: rôộng·rại = rộng·rãi	QB	tt
rờ	sờ	QB, QT	đt
rớ	vó (dùng để bắt cá nhỏ và tôm tép), ví dụ cất rớ = cất vó.	QB, H	dt	ng.ngh.
rợ mưa	tạnh mưa	QB	đt
rớt	rơi (rơi tự do)	QB, H	đt
ru	dâu (con dâu)	QB	dt	g.đ.
rú	rừng	QB	dt
rún	rốn	QB	dt	c.th.
rứa	thế	QB
rường	(từ cổ) bố (cha), con gọi cha bằng "rường"	QB·BT·ĐT	đat	g.đ.
sa·pu·chê	hồng·xiêm (loài cây)	QB	dt	th.v
sạu	ngô, bắp	(QB·TH, QB·MH)	dt	th.v.
săng	gỗ, vd: "lẻ săng" = khúc gỗ, que gỗ; "săng cộ" = đồ gỗ	QB, QT	dt
sầu·đâu	xoan, xoan đào (cây xoan)	QB·BT	dt	th.v.
sầu·đông	như "sầu·đâu"	QB·BT	dt	th.v.
séc	thách, vd: "Tau séc mi đó có đám tán O Vi khôông?" = "Tao thách mày đấy, có dám tán cô Vi không?"; "nói séc" = "nói thách"	QB, QT	đt
sèm	thèm	QB, NA	đt
sói	hói, vd: "sói trôốc"="hói đầu"	QB, QT	tt
sôống	sống (sống chết, sống chưa chín, sống dao)	QB	đt,dt
su	sâu (độ sâu), vd: Chiếng su thiệt! = Giếng sâu quá!.	QB	tt
su·le	su·su (cây su·su)	QB	dt	th.v.
súng·bắn·giằng	cái ná thun nhỏ, chạc chữ Y (đồ·chơi trẻ·con)	QB·BT·ĐT	dt	đ.v.
sương	gánh, vd: đi sương ló = đi gánh lúa	QB·BT·ĐT	đt	n.ngh.
tạp	táp, "Tau bị chó tạp một méng"= "Tao bị chó táp một miếng"	QB	đt
tau	tao, (tau·mi là cách xưng hô thân mật giữa bạn·bè)	QB	đat
tắn	rắn (loài rắn)	QB	dt	đg.v.
tê, tề	kia, vd: tê·tề = kia·kìa.	QB	trt
tít	rết (một loài động·vật có thân dài gồm nhiều đốt, mỗi đốt có một đôi chân, có nọc độc)	QB, QT	dt	đg.v.
tít	tết, vd: đan tít = đan tết	QB	đt
tọa·lọa	tóa·lõa (đánh nhau tóa·lõa, máu·me đầm·đìa).	QB
tọng	quăng, ném	QB·LT	đt
toóc	rạ (phần gốc cây lúa sau khi gặt), vd:	QB	dt
tôông	tông	QB	đt
tởm	lắm, vd: "Tau nhớ mi tởm" = "Tao nhớ mày lắm"; "đẹp tởm"="đẹp thật, đẹp lắm";  bẩn, vd: Thấy An nhổ nước miếng xuống nền nhà, Bình nói với An: " Mi mần chi mà tởm rứa?" = "Mày làm gì mà bẩn thế?"	QB, QT	tt
tui	tôi (đại·từ nhân·xưng ngôi thứ·nhất)	QB	đat
túi	tối, vd: Trời túi rồi tề.= Trời tối rồi kìa.	QB	dt
thoóc	thóc (hạt lúa)	QB, QT	dt	n.ngh., th.v.
thổ	chỏ	QB·LT	đt
thơng	nâng, vd: Mi thơng cấy ni lên cho tau với = Mày nâng cái này lên giúp tao với.	QB	đt
thúi	thối, vd: Mùi thúi quá.	QB, NA	tt
thụi	xô (xô đẩy)	QB·LT	đt
thung	thông (cây thông)	QB	dt	th.v.
tra	cái·gác·nhà hay gác·bếp	QB	dt	k.tr.
tra	già, vd: Tra rồi, mần chi được nựa = Già rồi, làm gì được nữ.	QB, NA	tt
tráp bả	đùi, bắp đùi	QB, QT	dt	c.th.
tràu (cá tràu)	cá quả	QB·BT	dt	đg.v.
trấy	quả	QB	dt	th.v.

Xem tiếp phần 2.


Mong anh/chị/em Quảng·Bình và các bạn khác quan·tâm bổ·sung thêm các từ còn thiếu bằng cách bình·luận hoặc gửi thư cho người·soạn theo địa·chỉ nguyentienhai@gmail.com để từ·điển nhỏ này được hoàn·thiện hơn.