Hai tiếng "Việt kiều"

Tác giả: Dũng Vũ

Không biết hai tiếng "Việt kiều" đã ra đời bao giờ và ai là tác giả. Người ta chỉ biết nó đã được đẻ ra để chỉ người Việt sống ở hải ngoại. Lâu nay nó đã được dùng khắp xã hội như một cái tên gọi bình thường.

Thực ra, "Việt kiều" là một sản phẩm ngôn ngữ khác thường. Khác thường từ cú pháp (syntax) cho tới dụng ngôn (pragmatic), từ ngữ nghĩa (semantic) cho tới văn hóa.

Chữ "Việt" thì ai cũng biết, còn "kiều" có nghĩa là gì ?

Kiều là một từ gốc Hán. Theo Từ điển Hán-Việt của Thiều Chửu [1] và Hán-Việt từ điển của Đào Duy Anh [2] , từ đồng âm này có nhiều nghĩa, ví dụ, cái cầu 橋, cái lông dài ở đuôi chim 翘, v.v… Nhưng dùng cho từ ghép "Việt kiều", thì "kiều" 僑 có nghĩa là ở đậu, ở nhờ một làng, một nước nào đó.

Như vậy, "Việt kiều" có nghĩa là người Việt ở đậu, ở nhờ.

Dũng·Vũ - Tiếng Việt và vấn·đề dịch·máy

Tác·giả: Dũng Vũ

Dịch máy (machine translation) đã trở·thành một tiện·ích phổ·biến trong thời·đại internet.

Đây là một trong những đề·tài phức·tạp nhất của việc·xử·lý ngôn·ngữ con·người trong lĩnh·vực trí·thông·minh nhân·tạo (artificial intelligence) mà giới khoa·học đã miệt·mài nghiên·cứu để đạt nhiều kết·quả đáng·kể ngày·hôm·nay: tự·điển song·ngữ tự·động (Anh·Đức, Anh·Pháp, Anh·Nhật, Anh·Việt,…), dịch cụm·từ, câu (như Google Translator, Babel Fish,…). Tuy·nhiên vẫn còn nhiều khó·khăn.

Dịch máy cũng là đề·tài được giới khoa·học Việt·Nam quan·tâm và còn gặp nhiều khó·khăn hơn nữa, ít nhất vì những nguyên·nhân khách·quan sau đây:

Thứ nhất, tiếng·Việt là một ngôn·ngữ rất phức·tạp (so với ngôn·ngữ Âu·châu).

Thứ hai, dịch máy là một chủ·đề còn mới·mẻ đối·với giới ngôn·ngữ·học điện·toán Việt·Nam.

Thời·gian nghiên·cứu chưa lâu (ước khoảng một thập·niên trở·lại·đây). Thiếu nhân·sự, kỹ·thuật, kinh·nghiệm kỹ·nghệ, tài·chính,… Thậm·chí thiếu kiến·thức ngôn·ngữ·học thuần·túy và đôi·khi vẫn chưa nắm được đặc·điểm tiếng·Việt.

Bài·viết sơ·lược này sẽ chỉ·ra một·số vấn·đề dịch máy tiếng·Việt và đồng·thời gợi·ý giải·quyết. Tuy đây là một đề·tài chuyên·môn nhưng bài·viết chọn cách trình·bày bình·dân, dễ·hiểu thay·cho hình·thức một tiểu·luận khoa·học khô·khan…

Xem bài viết bằng bản PDF tại đây:

Phần 1

Phần 2
Phần 3
Phần 4

© 2010 Dũng Vũ

© 2010 talawas
URL nguồn: http://www.talawas.org/?p=26459

Dũng·Vũ - Tiếng Việt và ngôn·ngữ·học hiện·đại - Sơ·khảo về cú·pháp

Tên sách: Tiếng Việt và ngôn·ngữ·học hiện·đại · Sơ·khảo về cú·pháp

Tác·giả: Dũng·Vũ

Năm xuất·bản: 2003

Nơi xuất·bản: Germany, Stuttgart, nhà·xuất·bản VIET

Số trang: 355

Phiên·bản sách điện·tử có định·dạng file là PDF. Bạn có·thể vào xem sách online ở link sau: https://docs.google.com. Sau đó, bạn có·thể tải file sách về máy bạn từ google documents bằng cách chọn menu File => Download Original (hoặc bấm CTRL+S) trong google docs https://docs.google.com.

Mục·lục

Sơ·lược về vấn·đề dịch·thuật

Tác·giả: Dũng Vũ

(Germany, Stuttgart, 13 tháng 04 năm 2004)

Là một trong những dạng sinh hoạt ngôn ngữ phức tạp, trước khi chính thức trở thành một bộ môn khoa học ^[1] , dịch thuật được hiểu là quá trình hoán chuyển chữ viết một văn bản từ ngôn ngữ gốc sang một ngôn ngữ khác (s. s. Koller, 1992:80).

Riêng tại Âu châu, sinh hoạt dịch thuật đã được biết đến từ khá lâu, ví dụ dịch Kinh Thánh. Martin Luther là người nổi tiếng về công việc này và cũng là người đã góp nhiều công lao phát triển lý thuyết dịch thuật tại đây (Stedje, 1999:123).

Vào khoảng đầu thập niên 60, để định nghĩa cũng như cắt nghĩa quá trình dịch, giới ngôn ngữ học đã tiến hành những cuộc nghiên cứu về dịch thuật tự động ^[2] . Một lý thuyết khoa học dịch thuật đã hình thành từ đó với tiền đề: mỗi từ của một ngôn ngữ có thể được diễn tả bằng một từ, một ngữ đoạn của một ngôn ngữ khác tương ứng một trăm phần trăm.

Suy nghĩ nặng tính cách ngôn ngữ học rằng dịch thuật chỉ đơn thuần là sự chuyển tải nội dung từ một ngôn ngữ gốc sang một ngôn ngữ dịch, cũng như việc coi trọng hình thức ngôn ngữ hơn nội dung chính là nguyên do khiến cho có nhiều văn bản không được lưu tâm đúng mức, cụ thể là những văn bản văn chương.

Nhận thức được giới hạn ấy, độc lập với dịch thuật văn chương, trong nội bộ dịch thuật khoa học đã xuất hiện một xu hướng mới: dịch thuật không còn được hiểu đơn giản là sự chuyển tải nội dung mà còn cả văn hóa. Sự đảm bảo tính giao lưu đã trở thành một điều kiện ắt có. Kết quả dịch thuật phải chứng minh được giá trị tương đương về tính giao lưu của văn bản gốc đối với văn bản dịch.

Dịch·thuật - Một vấn·nạn ngôn·ngữ

Tác·giả: Dũng·Vũ

(Stuttgart, tháng 05 năm 2002) (*)

Xưa nay đã có nhiều cuộc bàn cãi về dịch thuật. Người ta có thể bàn đủ thứ song có lẽ ít ai nhận ra được hậu quả tai hại của dịch thuật, đặc biệt là giới dịch thuật khoa học nhân văn.

Hầu hết những người dịch chỉ lưu tâm đến cái khó của dịch thuật là làm sao chuyển tải chính xác ý tưởng một văn bản được viết bằng một ngôn ngữ gốc sang một ngôn ngữ dịch. Dịch văn đã khó, dịch thơ càng khó nữa. Đại để, người ta chỉ chú tâm vào đó và xem đó là một vấn đề.

Xét cho cùng, đó không phải là vấn đề chính. Cái vấn đề chính nằm ở chỗ dịch thuật có thể phá hư ngôn ngữ mà ít ai để ý. Nói đúng hơn, đó là một vấn nạn, và tiếng Việt là một nạn nhân điển hình.

Tiếng Việt - Vài vấn·đề chữ·viết

Tác·giả: Dũng Vũ

(Trích từ Thử bàn về tiếng Việt, Dung Vu, 1999, Stuttgart (bổ sung và hiệu đính))

Trong mấy thập niên qua, nhiều người Việt sống ở miền Nam hoặc ở hải ngoại đã lấy làm lạ về cách dùng chữ cái “i” thay cho “y” trong chữ Việt. Hiện tượng này khá phổ biến, nhất là ở miền Bắc. Ví dụ, “kỳ” được viết thành “kì”, “quốc kỳ” thành “quốc kì”.

Sự thay đổi “y” thành “i” đã gây nhiều tranh cãi. Người thì bảo: “Thúy” không thể thay thế bằng “thúi” được. Người khác bèn biện luận: Ðó là trường hợp ngoại lệ. Thử tưởng tượng, thay vì viết “kỹ sư”, ta có thể viết thành “kĩ sư”, bởi tại sao xưa nay người ta không viết “bác sỹ” mà là “bác sĩ”. “y” và “i” giống nhau, chỉ khác “i” ngắn, “i” dài. Bên kia liền chống lại: Thế thì “kỳ” có nghĩa như “cờ” sẽ bị lẫn lộn với “kì” như “kì cục”. Nghe hai bên tranh cãi, người đứng nghe phát bực: Thôi! Lôi thôi quá, “i ngắn” với “i dài”. Sao không đổi luôn “q” thành “c”, viết “quốc” thành “cuốc” cho tiện. “k” phát âm cũng như “c”, bỏ “k” luôn, viết “quốc kỳ” thành “cuốc cì”.

Vậy là “quốc” (nước) hóa thành cái cuốc. “Kỳ” (cờ) nghe như “kì cọ”, “kì cục”.

Chưa hết. Nhiều người còn muốn thế “gi” bằng “d”. Ðiều này có lẽ không dễ dàng như thay thế “y” bằng “i”. “Gia” đâu thể thế bằng “da” được. “Gia thuộc” khác “da thuộc” chứ. Lời phàn nàn có lý. Người phàn nàn nếu bảo thủ, không nói làm gì, nhưng nếu cấp tiến và sẵn sàng chấp nhận sự cải tiến cách viết, thì cũng chẳng biết phải theo quy tắc nào.

Cực đoan hoặc mỉa mai hơn nữa là những ý kiến cho rằng, thay thế vậy vẫn chưa có “zì” triệt để. Bỏ “gi”, “d” đi, xài “z” thôi cho “zễ zùng”. Ý nghĩ này xem ra càng khó được xã hội chấp nhận rồi cũng đi vào quên lãng. Cuối cùng chỉ còn thấy vài ba trường hợp, như chêm “z” vào một cái tên cho có vẻ Tây phương, “Dzũng Ðakao”, hoặc viết theo cách giả giọng người Nam “dzô”, “dzui”, “dzìa”, ...

Cùng một hiện tượng tương tự là đổi “ph” bằng “f”. “Em tên Fượng, không phải Phượng”. “Fương fáp” thay vì “phương pháp”, “fạm fòng” thay vì “phạm phòng”, “fung fí” thay vì “phung phí”, ...“fởn fơ”, “fì fò”, “fì fèo”. Kiểu thế này hẳn phải làm dân Âu châu phục dân Việt sát đất. Dân Việt nhập chữ cái La tinh của Âu châu vào mà dám cải tiến táo bạo vậy, còn chúng ta, dân Âu châu, thực là chậm chạp; sao không bắt chước dân Việt, thay thế hết “ph” bằng “f”, biến “philosophy” thành “filosofy”, “physic” thành “fisic”, “PhD” thành “FD” ...?

Vậy mà chẳng ai làm. Và người Việt cũng không hiểu tại sao người ta không chịu làm.

Không ai dám phủ nhận bất cứ cố gắng nào làm cho tiếng Việt ngày càng tốt đẹp. Nhưng làm sao cho có bài bản và hiệu quả? Thử nhìn vào một kinh nghiệm: ví dụ tiếng Ðức.