|
Thứ Tư, 25 tháng 5, 2011
Hội Khai-trí Tiến-đức - Việt-Nam Tự-điển
Dũng·Vũ - Tiếng Việt và vấn·đề dịch·máy
Tác·giả: Dũng Vũ
Dịch
máy (machine
translation) đã trở·thành một tiện·ích phổ·biến trong thời·đại internet.
Đây là một trong
những đề·tài phức·tạp nhất của việc·xử·lý ngôn·ngữ con·người trong lĩnh·vực trí·thông·minh nhân·tạo (artificial intelligence) mà giới khoa·học
đã miệt·mài nghiên·cứu để đạt nhiều kết·quả đáng·kể ngày·hôm·nay: tự·điển song·ngữ
tự·động (Anh·Đức, Anh·Pháp, Anh·Nhật, Anh·Việt,…), dịch cụm·từ, câu (như Google
Translator, Babel Fish,…). Tuy·nhiên vẫn còn nhiều khó·khăn.
Dịch máy cũng là
đề·tài được giới khoa·học Việt·Nam quan·tâm và còn gặp nhiều khó·khăn hơn nữa,
ít nhất vì những nguyên·nhân khách·quan sau đây:
Thứ nhất, tiếng·Việt là một ngôn·ngữ rất phức·tạp
(so với ngôn·ngữ Âu·châu).
Thứ hai, dịch máy là một chủ·đề còn mới·mẻ đối·với
giới ngôn·ngữ·học điện·toán Việt·Nam.
Thời·gian nghiên·cứu
chưa lâu (ước khoảng một thập·niên trở·lại·đây). Thiếu nhân·sự, kỹ·thuật, kinh·nghiệm
kỹ·nghệ, tài·chính,… Thậm·chí thiếu kiến·thức ngôn·ngữ·học thuần·túy và đôi·khi
vẫn chưa nắm được đặc·điểm tiếng·Việt.
Bài·viết sơ·lược
này sẽ chỉ·ra một·số vấn·đề dịch máy tiếng·Việt và đồng·thời gợi·ý giải·quyết.
Tuy đây là một đề·tài chuyên·môn nhưng bài·viết chọn cách trình·bày bình·dân,
dễ·hiểu thay·cho hình·thức một tiểu·luận khoa·học khô·khan…
Xem bài viết bằng
bản PDF tại đây:
Phần 3
Phần 4
© 2010 Dũng Vũ
© 2010 talawasURL nguồn: http://www.talawas.org/?p=26459
Dũng·Vũ - Tiếng Việt và ngôn·ngữ·học hiện·đại - Sơ·khảo về cú·pháp
Tên sách: Tiếng Việt và ngôn·ngữ·học hiện·đại · Sơ·khảo về cú·pháp
Tác·giả: Dũng·Vũ
Năm xuất·bản: 2003
Nơi xuất·bản: Germany, Stuttgart, nhà·xuất·bản
VIET
Số trang: 355
Phiên·bản sách điện·tử có định·dạng file
là PDF. Bạn có·thể vào xem sách online ở link sau: https://docs.google.com.
Sau đó, bạn có·thể tải file sách về máy bạn từ google documents bằng cách chọn
menu File => Download Original (hoặc bấm CTRL+S) trong google docs https://docs.google.com.
Mục·lục
Phạm·Văn·Hải - Chữ Hán và tiếng Hán-Việt
Tên sách: Chữ Hán và
tiếng Hán·Việt
Tác·giả: Phạm·Văn·Hải
Năm xuất·bản: 2005
Nơi xuất·bản: USA,
Virginia, Falls Church
Số trang: 1016
Phiên·bản sách điện·tử
có định·dạng file là PDF. Bạn có·thể vào xem sách online ở link sau: https://docs.google.com. Sau đó, bạn có·thể tải
file sách về máy bạn từ google documents bằng cách chọn menu File => Download
Original (hoặc bấm CTRL+S) trong google docs https://docs.google.com .
Mục·lục:
Lời nói
đầu........................................................................xv
Chương 1: Tiếng Hán·Việt
là gì?............................................1
Chương 2: Tại sao có
tiếng Hán·Việt trong tiếng Việt................7
Chương 3: Cách nhận mặt
tiếng Hán·Việt...............................17
Chương 4: Chữ
Hán.............................................................27
Chương 5: Chữ Hán · Tìm
chữ...............................................39
Chương 6: Học chữ
Hán........................................................65
Chương 7: Chia loại
tiếng Hán·Việt.........................................123
Chương 8: Chữ viết của
người Việt · Chữ Nôm........................143
Chương 9: Nhìn lại ảnh·hưởng
của Trung·Hoa trong tiếng Việt....171
Chương 10: Một số chữ
Hán và tiếng Hán·Việt thường thấy........185
Tài·liệu tham·khảo...............................................................
995
Thứ Ba, 24 tháng 5, 2011
Giáo·trình Từ·vựng tiếng Việt
Tác·giả: Nguyễn·Thị·Thu·Thủy (?)
Nguồn: Thư·viện điện·tử mở của Đại·học Cần·Thơ , URL: http://www.ctu.edu.vn/coursewares/supham/tuvungtv/index.htm
Mục·lục:
Chương 1: Các đơn·vị từ·vựng tiếng Việt xét về mặt cấu·tạo
1. Các khái·niệm khác·nhau về đơn·vị cấu·tạo từ tiếng Việt
2. Các quan·niệm khác·nhau về từ tiếng Việt
3. Từ tiếng Việt và đặc·điểm của từ tiếng Việt
4. Các phương·thức cấu·tạo từ tiếng Việt
5. Các kiểu cấu·tạo từ tiếng Việt
6. Ngữ cố·định
Chương 2: Ý·nghĩa của từ
Mục·lục:
Chương 1: Các đơn·vị từ·vựng tiếng Việt xét về mặt cấu·tạo
1. Các khái·niệm khác·nhau về đơn·vị cấu·tạo từ tiếng Việt
2. Các quan·niệm khác·nhau về từ tiếng Việt
3. Từ tiếng Việt và đặc·điểm của từ tiếng Việt
4. Các phương·thức cấu·tạo từ tiếng Việt
5. Các kiểu cấu·tạo từ tiếng Việt
6. Ngữ cố·định
Chương 2: Ý·nghĩa của từ
1. Hoạt·động giao·tiếp và các chức·năng cơ·bản của tín·hiệu ngôn·ngữ
2. Ý·nghĩa của từ
3. Hiện·tượng nhiều nghĩa
4. Sự·chuyển·biến ý·nghĩa của từ
Chương 3: Mối·quan·hệ ngữ·nghĩa giữa các từ trong hệ·thống
1. Hiện·tượng đồng·nghĩa
2. Hiện·tượng trái·nghĩa
3. Hiện·tượng đồng·âm
4. Các trường·hợp từ·vựng tiếng Việt
Chương 4: Các lớp từ·vựng tiếng Việt
1. Các lớp từ·vựng tiếng Việt xét về mặt phạm·vi sử·dụng
2. Các lớp từ·vựng tiếng Việt xét về mặt nguồn·gốc
3. Các lớp từ·vựng tiếng Việt xét về mặt tần·số sử·dụng
Tài·liệu tham·khảo
Chương 1: Các đơn·vị từ·vựng tiếng Việt xét về mặt cấu·tạo
1. Các khái·niệm khác·nhau về đơn·vị cấu·tạo từ tiếng Việt
2. Các quan·niệm khác·nhau về từ tiếng Việt
3. Từ tiếng Việt và đặc·điểm của từ tiếng Việt
4. Các phương·thức cấu·tạo từ tiếng Việt
5. Các kiểu cấu·tạo từ tiếng Việt
6. Ngữ cố·định
2. Ý·nghĩa của từ
3. Hiện·tượng nhiều nghĩa
4. Sự·chuyển·biến ý·nghĩa của từ
Chương 3: Mối·quan·hệ ngữ·nghĩa giữa các từ trong hệ·thống
1. Hiện·tượng đồng·nghĩa
2. Hiện·tượng trái·nghĩa
3. Hiện·tượng đồng·âm
4. Các trường·hợp từ·vựng tiếng Việt
Chương 4: Các lớp từ·vựng tiếng Việt
1. Các lớp từ·vựng tiếng Việt xét về mặt phạm·vi sử·dụng
2. Các lớp từ·vựng tiếng Việt xét về mặt nguồn·gốc
3. Các lớp từ·vựng tiếng Việt xét về mặt tần·số sử·dụng
Tài·liệu tham·khảo
Chương 1: Các đơn·vị từ·vựng tiếng Việt xét về mặt cấu·tạo
1. Các khái·niệm khác·nhau về đơn·vị cấu·tạo từ tiếng Việt
2. Các quan·niệm khác·nhau về từ tiếng Việt
3. Từ tiếng Việt và đặc·điểm của từ tiếng Việt
4. Các phương·thức cấu·tạo từ tiếng Việt
5. Các kiểu cấu·tạo từ tiếng Việt
6. Ngữ cố·định
( Xem bảng tổng kết các quan niệm khác nhau về hình vị tiếng Việt.)
Tựu trung, có thể thấy có hai xu hướng xác định hình vị đối lập:
1 Hình vị trùng âm tiết.
Tiêu biểu gồm các tác giả như M.B.Emeneau, Nguyễn Tài Cẩn, Lưu Vân Lăng, Nguyễn Văn Tu ...Tuy nhiên, cách gọi tên không giống nhau. M.B.Emeneau, Lưu Vân Lăng dùng thuật ngữ morphem, Nguyễn Tài Cẩn dùng khái niệm tiếng, Nguyễn văn Tu dùng từ tố, Lê Văn Lý dùng ngữ vị.
2 Hình vị không hoàn toàn trùng âm tiết.
ở khuynh hướng này, nội hàm và ngoại diên của hình vị cũng được nhìn nhận khác nhau.
- Theo Ðỗ Hữu Châu: Hình vị là những đơn vị được tạo ra từ các âm vị, tự thân có nghĩa nhưng không được dùng trực tiếp để giao tiếp, tức không trực tiếp được dùng để kết hợp với nhau tạo thành câu... Hình vị (hay yếu tố cấu tạo từ) tiếng Việt là những hình thức ngữ âm cố định, bất biến, nhỏ nhất với dạng chuẩn tối thiểu là 1 âm tiết, tự thân có nghĩa (từ vựng hay ngữ pháp), có thể chịu tác động của phương thức cấu tạo để cấu tạo từ cho tiếng Việt. [ 5, 5 ]
- Theo Hồ Lê: Nguyên vị là đơn vị nhỏ nhất có ý nghĩa ngữ ngôn. Từ nguyên vị, không thể tách ra một đơn vị ngữ ngôn nào nhỏ hơn. Nói cách khác, nguyên vị không thể là kết quả của sự kết hợp của hai (hoặc nhiều) đơn vị ngôn ngữ. Từ nguyên vị chỉ có thể tìm thấy một đơn vị ngữ âm và chỉ một mà thôi, và đơn vị ngữ âm ấy chính là bản thân nguyên vị. Trong tiếng Việt, nguyên vị thường có hình thức một âm tiết. Ví dụ: nhà, đi, đẹp, đẽ( trong đẹp đẽ), núc(trong bếp núc), ngoại, giao... Nhưng bên cạnh đó, cũng có nguyên vị có hình thức cấu tạo nhiều âm tiết. Ví dụ: ô tô, cà phê, ròng rọc, amiđan, axêtilen... [ 19, 75 ]
- Ðái Xuân Ninh cho rằng: Hình vị tiếng Việt là yếu tố nhỏ nhất về mặt tổ chức mà có ý nghĩa: ý nghĩa từ vựng hay ý nghĩa ngữ pháp. [ 22, 7 ]. Ðứng về mặt âm tiết, có thể chia hình vị tiếng Việt ra hai loại: loại đơn âm tiết ( ăn, uống, con, cái ), loại đa âm tiết ( cà phê, rađiô, ... thằn lằn, cà cuống,...) [ 22, 21 ]
( Xem bảng tổng kết các quan niệm khác nhau về từ tiếng Việt )
Giải·thuật Bresenham vẽ đoạn·thẳng
Người·dịch: Nguyễn·Tiến·Hải
Cập·nhật: ngày 30 tháng 05 năm 2011.
Giải·thuật vẽ đoạn·thẳng của Bresenham (tiếng Anh: Bresenham's line algorithm) là giải·thuật xác·định các điểm raster hai
chiều cần phải vẽ (chấm điểm), để nhận được xấp·xỉ của đoạn·thẳng có hai điểm đầu·mút cho trước. Đây là
một trong những giải·thuật được phát·triển sớm nhất trong lĩnh·vực đồ·họa máy·tính.
Giải·thuật này đã được Jack E. Bresenham thiết·kế
vào năm 1962 tại công·ti IBM. Giải·thuật Bresenham
thường được dùng để vẽ các đoạn·thẳng trên màn·hình máy·vi·tính, vì nó chỉ sử·dụng
các lệnh cộng trừ số·học và các lệnh trên pixel, ngoài ra nó có chi·phí rẻ và
thích·hợp với kiến·trúc sơ·khai của máy·tính. Người·ta đã mở·rộng giải·thuật
này thành giải·thuật vẽ các đường·cong bậc 2.
Ngôn·ngữ chuẩn
Người·dịch: Nguyễn·Tiến·Hải
Cập·nhật: ngày 24 tháng 05 năm 2011.
Ngôn·ngữ chuẩn (hay tiếng chuẩn, phương·ngữ chuẩn, phương·ngữ
đã được chuẩn·hóa) là loại ngôn·ngữ mà một nhóm người sử·dụng khi thảo·luận
nghiêm·túc và chính·thức với nhau.[1] Ngoài ra, ngôn·ngữ
còn trở·thành chuẩn qua quá·trình chuẩn·hóa, trong·đó nó được miêu·tả bằng
ngữ·pháp, từ·điển, và mã·hóa trong các công·trình có tính·tham·khảo tương·tự.[1] Ngôn·ngữ trở·thành ngôn·ngữ chuẩn thường là thổ·ngữ địa·phương
nói ở các khu trung·tâm thương·mại và chính·quyền, nơi cần·thiết phải có một
ngôn·ngữ thống·nhất.
Ngôn·ngữ viết chuẩn đôi khi còn được gọi bằng
thuật·ngữ tiếng Đức là Schriftsprache.
1 Các đặc·điểm
Việc·thống·nhất
quốc·gia về văn·hóa, chính·trị, xã·hội đòi·hỏi cần phải có một giọng (tiếng)
chuẩn. Vì thế ngôn·ngữ chuẩn được tạo ra theo một quy·luật bất·thành·văn. Nói
chung, các ngôn·ngữ chuẩn thường được tạo·lập dựa trên:
- từ·điển đã được công·nhận (luật chính·tả và từ·vựng đã được chuẩn·hóa)
- ngữ·pháp đã được công·nhận
- chuẩn phát âm (tiếng phổ·thông qua giáo·dục)
- viện ngôn·ngữ quy·định các chuẩn sử·dụng ngôn·ngữ, ví·dụ: Viện Académie française của Pháp, Viện Hoàng·gia Tây·Ban·Nha
- địa·vị hiến·pháp
- sử·dụng công·cộng có hiệu·lực (tòa·án, lập·pháp, trường·học)
- nền văn·học
2 Chú·thích
^ ab Finegan, Edward (2007). Language:
Its Structure and Use (ấn bản 5th). Boston, MA, USA: Thomson
Wadsworth. tr. 14. ISBN 9781413030556.
3 Tài·liệu tham·khảo
- Baugh, Albert C. and Thomas Cable. 2002. "A History of the English Language" fifth ed. (London: Routledge)
- Blake, N. F. 1996. "A History of the English Language" (Basingstoke: Palgrave)
- Smith, Jeremy. 1996. "An Historical Study of English: Function, Form and Change" (London: Routledge)
Từ-vựng
Người-dịch: Nguyễn-Tiến-Hải
Bài-viết gốc: http://en.wikipedia.org/wiki/Vocabulary
Cập-nhật: ngày 11 tháng 07 năm 2010.
Từ vựng hay vốn từ, kho từ vựng của một người là tập hợp các từ trong một ngôn ngữ mà người đó quen thuộc (biết tới). Vốn từ vựng thường xuyên tăng lên theo tuổi tác, và là công cụ cơ bản và hữu dụng trong giao tiếp và thu nhận kiến thức. Người ta phân biệt hai loại kho từ vựng là chủ động và bị động. Kho từ vựng chủ động bao gồm các từ được sử dụng trong văn nói và văn viết. Kho từ vựng bị động bao gồm các từ mà một người có thể nhận ra lúc đọc hoặc lúc nghe, nhưng không sử dụng chúng trong văn nói hoặc viết. Kho từ vựng bị động nhiều hơn kho từ vựng chủ động một vài lần.
Giới-từ
Người-dịch: Nguyễn-Tiến-Hải
Bài gốc: http://en.wikipedia.org/wiki/Preposition_and_postposition
Cập-nhật: ngày 10 tháng 06 năm 2010.
Trong ngữ pháp, giới từ (tiếng Anh: preposition) là một bộ phận lời nói giới thiệu một giới ngữ. Ví dụ, trong câu "The cat sleeps on the sofa" (Con mèo ngủ trên ghế sofa), từ "on" là một giới từ, giới thiệu giới ngữ "on the sofa". Trong tiếng Anh, các giới từ được dùng phổ biến là "of" (của, thuộc, về,...), "to" (hướng tới, đến, đối với,...), "in" (trong, ở trong,...), "for" (cho, dành cho,...), "with" (với) và "on" (trên, lên,...). Một giới từ được đặt vào câu sẽ chỉ ra mối quan hệ giữa những điều được đề cập trong câu ấy.
Đôi khi các nhà ngôn ngữ học phân biệt các giới từ đứng trước (tiếng Anh: preposition), đứng sau (tiếng Anh: postposition) và bao quanh một ngữ (tiếng Anh: circumposition). Cả ba loại bộ phận của câu nói này được gọi chung là adpositions. Trong ngôn ngữ kĩ thuật hơn, một giới từ là một thành phần, một cách cơ bản, kết hợp cú pháp với một ngữ và chỉ rõ ngữ đó nên được diễn dịch như thế nào trong bối cảnh xung quanh. Một số nhà ngôn ngữ học sử dụng từ "preposition" (giới từ) thay cho "adposition" cho cả ba trường hợp.[1] Trong bài này, từ đây về sau, chúng ta sẽ dùng thuật ngữ giới từ thay cho adposition.
Trong ngôn ngữ học, giới từ được xem là thành viên của phân loại cú pháp "P". "Giới ngữ",[2] gồm phần đầu giới từ và một bổ ngữ được sử dụng cho một loạt các chức năng cú pháp và chức năng ngữ nghĩa, trong đó phổ biến nhất là chức năng xác định và chức năng bổ trợ.
Đại-từ
Người-dịch: Nguyễn-Tiến-Hải
Bài gốc: http://en.wikipedia.org/wiki/Pronoun
Cập-nhật: ngày 07 tháng 07 năm 2010.
Trong ngôn-ngữ-học và ngữ-pháp, một đại-từ (tiếng Latin: pronomen) là một dạng-thế thay-thế cho một danh-từ (hoặc danh-ngữ) có hoặc không có từ-hạn-định, ví dụ: you và they trong tiếng Anh. Ngữ được thay-thế được gọi là tiền-ngữ (tiếng Anh: antecedent - tổ-tiên, quá-khứ) của đại-từ.
Ví dụ chúng-ta xét câu "Lisa gave the coat to Phil." (Lisa đã đưa áo-khoác cho Phil). Tất-cả ba danh-từ trong câu trên (Lisa, the coat, Phil) đều có-thể được thay-thế bằng đại-từ và ta sẽ có câu mới là: "She gave it to him." (Cô ấy đã đưa nó cho anh ấy). Nếu như the coat (cái áo-khoác), Lisa (cô-gái tên Lisa), và Phil (chàng-trai tên Phil) đã được nhắc-tới trước đó thì người-nghe có-thể rút-ra là các đại-từ she (cô ấy), it (nó) và him (anh ấy) nói tới ai/cái gì và do-đó họ sẽ hiểu được nghĩa của câu. Nhưng nếu câu "She gave it to him." được nói lần đầu-tiên để diễn-đạt ý và không có đại-từ nào có tiền-ngữ thì mỗi đại-từ đều có-thể bị hiểu một-cách mập-mờ. Đại-từ không có tiền-ngữ cũng được gọi là đại-từ vô-tiền-ngữ (tiếng Anh: unprecursed). Ngữ-pháp tiếng Anh cho-phép đại-từ có-thể có nhiều ứng-cử-viên tiền-ngữ. Hiện-nay, giải-pháp anaphora được biết-tới như-là một trong những quy-trình xác-định tiền-ngữ đã được hiểu-ngầm trong câu.
Bài gốc: http://en.wikipedia.org/wiki/Pronoun
Cập-nhật: ngày 07 tháng 07 năm 2010.
Trong ngôn-ngữ-học và ngữ-pháp, một đại-từ (tiếng Latin: pronomen) là một dạng-thế thay-thế cho một danh-từ (hoặc danh-ngữ) có hoặc không có từ-hạn-định, ví dụ: you và they trong tiếng Anh. Ngữ được thay-thế được gọi là tiền-ngữ (tiếng Anh: antecedent - tổ-tiên, quá-khứ) của đại-từ.
Ví dụ chúng-ta xét câu "Lisa gave the coat to Phil." (Lisa đã đưa áo-khoác cho Phil). Tất-cả ba danh-từ trong câu trên (Lisa, the coat, Phil) đều có-thể được thay-thế bằng đại-từ và ta sẽ có câu mới là: "She gave it to him." (Cô ấy đã đưa nó cho anh ấy). Nếu như the coat (cái áo-khoác), Lisa (cô-gái tên Lisa), và Phil (chàng-trai tên Phil) đã được nhắc-tới trước đó thì người-nghe có-thể rút-ra là các đại-từ she (cô ấy), it (nó) và him (anh ấy) nói tới ai/cái gì và do-đó họ sẽ hiểu được nghĩa của câu. Nhưng nếu câu "She gave it to him." được nói lần đầu-tiên để diễn-đạt ý và không có đại-từ nào có tiền-ngữ thì mỗi đại-từ đều có-thể bị hiểu một-cách mập-mờ. Đại-từ không có tiền-ngữ cũng được gọi là đại-từ vô-tiền-ngữ (tiếng Anh: unprecursed). Ngữ-pháp tiếng Anh cho-phép đại-từ có-thể có nhiều ứng-cử-viên tiền-ngữ. Hiện-nay, giải-pháp anaphora được biết-tới như-là một trong những quy-trình xác-định tiền-ngữ đã được hiểu-ngầm trong câu.
Đăng ký:
Bài đăng (Atom)