Cấu·trúc cú·pháp của câu tiếng Việt: Chủ - Vị hay Đề - Thuyết?

Tác·giả: PGS.TS Nguyễn·Hồng·Cổn

(Bài viết cho Hội·nghị khoa·học về Việt·Nam·học tổ·chức tại  Hà·Nội vào tháng 12 năm 2008, đã được in trong tạp·chí Ngôn ngữ, 2009, số 2, từ trang 1 đến trang 12)

Trong Việt·ngữ·học hiện đang tồn·tại hai quan·niệm bất·đồng về việc·phân·tích cấu·trúc cú·pháp của cú và câu tiếng Việt:  phân·tích theo quan·hệ chủ - vị hay phân·tích theo quan·hệ đề - thuyết.  Sự·bất·đồng này kéo·theo những hệ·lụy nhất·định, gây khó·khăn cho việc·dạy và học tiếng Việt như một bản·ngữ và như một ngoại·ngữ. Vì·vậy, dù muốn hay không, giới Việt·ngữ·học cũng phải tiếp·tục tìm cách giải·quyết bất·đồng này nhằm tìm·ra được một cách tiếp·cận thỏa·đáng đối·với việc·phân·tích cấu·trúc cú·pháp tiếng Việt để ứng·dụng vào thực·tiễn dạy và học tiếng Việt. Bài·viết này là một cố·gắng đi theo hướng đó. Nội·dung của bài·viết gồm 2 phần: Phần một trình·bày tổng·quan các quan·niệm khác nhau về phân·tích cấu·trúc cú·pháp của cú và câu tiếng Việt và những bất·cập của các quan·niệm này đối với việc·phân·tích cú·pháp tiếng Việt.  Phần hai đề·xuất một cách tiếp·cận mới về vấn·đề hữu·quan, trong đó xác·nhận vai·trò của cấu·trúc chủ - vị với tư·cách là cấu·trúc cú·pháp của cú nhằm mã·hóa nghĩa biểu·hiện của nó  và vai·trò của cấu·trúc đề - thuyết với tư·cách là cấu·trúc cú·pháp của câu nhằm tổ·chức và truyền·đạt một thông·điệp.

1. Các hướng phân·tích cấu·trúc cú·pháp của cú/câu tiếng Việt.

1.1 Hướng phân·tích theo quan·hệ chủ - vị

Đây là hướng phân·tích cấu·trúc cú·pháp câu tiếng Việt phổ·biến ở Việt·Nam, hiện vẫn được sử·dụng trong ngữ·pháp nhà·trường. Hướng phân·tích này chịu ảnh·hưởng cách phân·tích cấu·trúc câu theo quan·hệ chủ - vị của ngữ·pháp truyền·thống châu·Âu, đặc·biệt là ngữ·pháp tiếng Pháp. Trong các công·trình nghiên·cứu ngữ·pháp tiếng Việt đầu·tiên đi theo hướng này (Trần·Trọng·Kim 1936, Phan·Khôi 1948, Bùi·Đức·Tịnh 1952), cấu·trúc cú·pháp của câu thường được mô·tả qua khái·niệm mệnh·đề với nòng·cốt là cấu·trúc chủ - vị.  Theo Trần·Trọng·Kim (1936) thì: "phép đặt câu là phép đặt các tiếng thành mệnh·đề và đặt các mệnh·đề để lập thành câu" và "câu lập·thành do một mệnh·đề có nghĩa lọn hẳn, hoặc do hai hay nhiều mệnh·đề". Mệnh·đề bao·gồm hai thành·phần chính là chủ·từ (tiếng đứng làm chủ) và động·từ hay tính·từ (chỉ cái dụng hay cái thể của chủ·từ); ngoài·ra còn có túc·từ phụ·thêm cho chủ·từ, động·từ, tính·từ (tr. 21·29). Để mô·tả cấu·trúc cú·pháp của câu đơn, Phan·Khôi (1948) đã xác·định một danh·sách thành·phần câu đầy·đủ hơn (gồm 6 thành·phần: chủ·ngữ, vị·ngữ, tân·ngữ, bổ·túc·ngữ, hình·dung·phụ·gia·ngữ và phó·từ·phụ·gia·ngữ) trong đó chủ·ngữ và vị·ngữ được coi là hai thành·phần chủ·yếu của câu: chủ·ngữ "nói về cái gì, ấy tức là "chủ·thể" trong câu", còn "vị·ngữ thì" thuật thuyết "cái thế nào" về chủ ngữ ấy". (tr.196·197). Điều đáng lưu·ý là Phan·Khôi đã thay·thế các thuật·ngữ chủ·từ/động·từ bằng các thuật·ngữ chủ·ngữ/vị·ngữ, phản·ánh đúng hơn bản·chất ngữ·pháp (chức·năng chứ không phải từ·loại) và tính·cấp·độ (ngữ chứ không phải là từ) của các thành·phần câu hữu·quan.  Bùi·Đức·Tịnh (1952) cũng cho·rằng câu có một mệnh·đề (tức câu đơn ·Nguyễn·Hồng·Cổn) gồm có hai phần: 1. Chủ·ngữ: chỉ người hay vật được nói đến, 2. Tuyên·ngữ: những gì để nói về người hay vật ấy" (tr.409).

Quan·điểm cho rằng cấu·trúc cú·pháp của câu (đơn) tương·ứng với cấu·trúc chủ - vị của mệnh·đề ngữ·pháp (cú) được các nhà·Việt·ngữ·học kế·thừa và phát·triển theo những hướng khác nhau. Hầu·hết các nhà·nghiên·cứu vẫn tiếp·tục hướng lưỡng·phân cấu·trúc cú·pháp của mệnh·đề/câu đơn theo quan·hệ chủ - vị và dùng các thuật·ngữ cụm·từ chủ - vị (Nguyễn·Kim·Thản 1964), kết·cấu chủ - vị (Hoàng·Trọng·Phiến 1980), cụm chủ - vị (Diệp·Quang·Ban 1984) hay câu chủ - vị (Lê·Xuân·Thại 1994) để chỉ kiểu cấu·trúc này. Tuy·nhiên, một·số tác·giả khác lại cho·rằng cấu·trúc cú·pháp của câu không phải là một kết·cấu chủ - vị  mà là một kết·cấu tiêu·điểm (focal construction) có vị·ngữ làm trung·tâm và các bổ·ngữ tiêu·điểm (focal complement), trong đó chủ·ngữ cũng chỉ là một loại bổ·ngữ (L.C Thompson 1965), hoặc là một cấu·trúc nòng·cốt tối·giản gồm vị·ngữ cùng các tham·tố của nó là chủ·ngữ và bổ·ngữ bắt·buộc (Nguyễn·Minh·Thuyết & Nguyễn·Văn·Hiệp 1998).

Mặc·dù thống·nhất dùng chủ·ngữ và vị·ngữ là hai thành·phần chính của câu đơn/mệnh·đề nhưng các tác·giả theo hướng phân·tích này chưa thống·nhất với nhau về chức·năng của chủ·ngữ và vị·ngữ. Một·số tác·giả cho·rằng cấu·trúc·chủ·vị biểu·hiện một sự·tình, trong đó chủ·ngữ thường biểu·thị chủ·thể của hành·động (quá·trình hay trạng·thái) còn vị·ngữ biểu·thị hành·động (quá·trình, trạng·thái của chủ·thể). Chẳng·hạn, theo Trần·Trọng·Kim (1936), "chủ·từ" (chủ·ngữ) biểu·thị "cái thể của chủ·từ" (tức chủ·thể), còn tính·từ và động·từ thì chỉ "cái thể" (tính·chất, trạng·thái) và "cái dụng" (hành·động, quá·trình) của chủ·từ (tr.21·29). Trương·Văn·Chình và Nguyễn·Hiến·Lê (1964) quan·niệm câu đơn cú là câu diễn·tả một sự·tình, trong đó chủ·từ biểu·thị các chủ·thể hay là "chủ·sự" của sự·tình.  Tương·tự,  Diệp·Quang·Ban (1984) coi chủ·ngữ là thành·phần chính "chỉ ra cái đối·tượng mà câu nói đề·cập đến và hàm·chứa hoặc có·thể chấp·nhận cái đặc·trưng (hành·động, trạng·thái, tính·chất,v.v…) sẽ được nói ở vị·ngữ" (tr.119), còn vị·ngữ là thành·phần chính "nói lên cái đặc·trưng vốn·có ở vật hoặc có·thể áp·đặt hợp·lý cho vật nói ở chủ·ngữ" (tr. 142). Nói tóm lại, theo cách tiếp·cận này cấu·trúc chủ - vị có chủ·ngữ (ngữ·pháp) trùng với chủ·thể lôgich (của sự·tình).

Theo một·số tác·giả khác thì cấu·trúc chủ - vị không chỉ có chức·năng biểu·hiện sự·tình mà còn có chức·năng truyền·tải một thông·điệp (hay biểu·hiện một phán·đoán, nói theo cách nói của lôgich·học), thậm·chí chức·năng chủ·yếu của nó là truyền·tải thông·điệp. Khi nói về câu, Bùi·Đức·Tịnh (1948) cho·rằng câu: 1.  Cho·biết người hay vật được nói đến. 2.  Trình·bày một việc xảy·ra cho người ấy hay vật ấy hoặc một ý·kiến của ta về người hay vật ấy. (Tôi nhấn·mạnh –Nguyễn·Hồng·Cổn). Trên cơ·sở đó, tác·giả đã định·nghĩa chủ·ngữ và vị·ngữ bằng chức·năng của chúng trong việc·tổ·chức thông·điệp chứ không phải bằng chức·năng biểu·hiện sự·tình: 1. Chủ·ngữ: chỉ người hay vật được nói tới, 2. Tuyên·ngữ: những gì để nói về người hay vật.  Theo cách hiểu này thì kết·cấu chủ - vị có chủ·ngữ không chỉ trùng với chủ·thể lôgich mà cả với chủ·thể tâm·lý ("cái được nói tới") của phán·đoán. Sau Bùi·Đức·Tịnh, nhiều tác·giả khác cũng nhấn·mạnh đến chức·năng tổ·chức thông·điệp của cấu·trúc chủ - vị khi cho rằng chủ·ngữ biểu·hiện "sở đề" hay "cái nói đến" còn vị·ngữ biểu·thị "sở thuyết" hay "thuyết·minh cho chủ·ngữ" (Nguyễn·Kim·Thản 1964, Lê·Xuân·Thại 1994). Với cách nhìn này, hướng phân·tích theo cấu·trúc chủ - vị tiến gần đến hướng phân·tích câu theo cấu·trúc đề - thuyết. Tuy·nhiên ngay·cả khi thay·đổi cách nhìn về chức·năng của cấu·trúc chủ - vị, mở·rộng hơn ngoại·diên của chủ·ngữ và bổ·sung thêm các chức·năng khác như chủ·đề, hay khởi·ngữ…cách phân·tích câu theo quan·hệ chủ - vị cũng chỉ bao·quát được một phạm·vi rất hạn·hẹp các kiểu câu của tiếng Việt mà theo đánh·giá của một số tác·giả là khoảng 25% , thậm·chí chỉ khoảng 15% (Tiểu·ban tiếng Việt nhà·trường, Hội Ngôn·ngữ·học TpHCM, 2004).

1.2. Hướng phân·tích theo quan·hệ đề - thuyết.

Hướng phân·tích câu theo cấu·trúc đề·thuyết xuất·hiện trong Việt·ngữ·học trước·hết do sự·bất·cập của hướng phân·tích theo cấu·trúc chủ - vị. Khi chuyển từ việc·coi kết·cấu chủ·ngữ · vị·ngữ có chức·năng biểu·thị sự·tình sang chức·năng truyền·tải thông·điệp (biểu·thị một phán·đoán hay nhận·định), nhiều nhà·nghiên·cứu theo quan·điểm chủ - vị đã thấy rằng bên·cạnh các kết·cấu chủ - vị có chủ·ngữ  trùng với chủ·thể tâm·lí (ví dụ: "Giáp biết chuyện ấy".  "Họ giỏi lắm") cũng có những trường·hợp, chủ·ngữ  không trùng với chủ·thể tâm·lý, ví·dụ: "Cái gì Giáp cũng biết", "Bộ·đội họ giỏi lắm", "Miệng ông ông nói,  đình làng ông ngồi…. Để phân·biệt các chủ·thể tâm·lí không trùng với chủ·ngữ (chủ·thể ngữ·pháp), các nhà·nghiên·cứu đã đề·xuất thêm một thành·phần câu mới là "chủ·đề" (Trương·Văn·Chình· Nguyễn·Hiến·Lê 1964: 536), "khởi·ngữ" (Nguyễn·Kim·Thản 1964), "đề·ngữ" (Diệp·Quang·Ban 1984).  Như·vậy, thực·chất việc·đưa thêm các khái·niệm "chủ·đề", "đề·ngữ" hay "khởi·ngữ"…chỉ là một giải·pháp tình·thế nhằm khắc·phục sự·chênh·nhau giữa chủ·ngữ (ngữ·pháp) và chủ·thể tâm·lí, và điều đó cũng cho thấy sự·hạn·chế của kết·cấu chủ - vị nói chung và khái·niệm chủ·ngữ nói riêng.

Để tránh những bất·cập này của cách tiếp·cận chủ - vị, với quan·niệm coi câu là "một ngữ·đoạn kết·thúc, mang một thông·báo hoàn·chỉnh", Lưu·Vân·Lăng (1970, 1986) đã đề·xuất cách phân·tích câu theo cấu·trúc đề - thuyết thay·cho cấu·trúc chủ - vị, trong đó khái·niệm đề được mở·rộng, bao·gồm không chỉ các chủ·ngữ ngữ·pháp điển·mẫu (trùng với chủ·thể lôgic và chủ·thể tâm·lí) mà cả một·số trường·hợp được các tác·giả khác coi là khởi·ngữ hay đề·ngữ (Cái gì, anh giáp cũng biết) thậm·chí là trạng·ngữ (Xã bên, lúa tốt). Cấu·trúc đề - thuyết được Lưu·Vân·Lăng phân·biệt với cấu·trúc thông·tin cũ –mới của Lí·thuyết phân·đoạn thực·tại và được áp·dụng không chỉ cho câu mà cho cả cú. (Lưu·Vân·Lăng 1970/1998: 17). Chúng·tôi sẽ quay·trở·lại vấn·đề này ở phần sau khi đề·cập đến mối·quan·hệ giữa cấu·trúc chủ·vị và cấu·trúc đề - thuyết.

Các tác·giả cuốn Ngữ·pháp tiếng Việt (UBKHXH 1983) cũng cho·rằng nòng·cốt cú·pháp của câu đơn được xây·dựng trên quan·hệ đề - thuyết, bởi·vì:

- Xét về quá·trình tư·duy, quan·hệ đề·thuyết …biểu·thị một phán·đoán, một sự phản·ánh tương·đối của thực·tại nhất·định vào nhận·thức. Phán·đoán gồm 2 yếu·tố là sự·vật, hiện·tượng hay chủ·đề và điều thấy được, biết được nhận·thức về chủ·đề.

-  Xét về quá·trình thông·báo, quan·hệ đề - thuyết…biểu·thị một thông·báo trong một hoàn·cảnh giao·tiếp nhất·định. Thông·báo cũng bao·gồm hai yếu·tố: yếu·tố thứ·nhất chỉ ra người nói "nói về gì" và yếu·tố thứ hai chỉ ra người nói "nói gì". (UBKHXH Việt Nam 1983/2002:209)

Tuy·nhiên khi áp·dụng vào thực·tế phân·tích câu thì các tác·giả lại không đưa những trường·hợp Lưu·Vân·Lăng cho là đề·ngữ vào phần đề mà coi nó là thành·phần tình·huống (ví dụ, Xã bên, lúa tốt. · tr 239), hoặc thành·phần khởi·ý (ví dụ, Quyển sách này, tôi chỉ thấy bán ở đây. ·  tr.243).  Vì·vậy, cấu·trúc đề - thuyết ở Ngữ·pháp tiếng Việt của UBKHXH Việt·Nam không khác nhiều lắm với cấu·trúc chủ - vị  theo quan·niệm của nhiều tác·giả.

Cao·Xuân·Hạo là người đầu·tiên áp·dụng một cách triệt·để quan·hệ đề - thuyết vào việc phân·tích cấu·trúc cú·pháp câu tiếng Việt. Trong công·trình "Tiếng Việt – Sơ·thảo Ngữ·pháp chức·năng" (1991) Cao·Xuân·Hạo cho·rằng cần phải thay cách phân·tích câu tiếng Việt theo quan·hệ chủ·vị mà theo tác·giả là đã được bê nguyên·xi từ tiếng Pháp vào tiếng Việt do tư·tưởng "dĩ Âu vi trung" bằng·cách phân·tích theo quan·hệ đề - thuyết cho phù·hợp với đặc·điểm loại·hình của tiếng Việt là một ngôn·ngữ thiên·chủ·đề.  Theo đó, câu với tư·cách là đơn·vị "thông·báo một mệnh·đề" hay "phản·ánh một nhận·định" được cấu·trúc·hóa thành hai phần đề và thuyết, trong đó "đề là điểm xuất·phát, là cái cơ·sở, cái điểm·tựa làm bàn·đạp cho đà triển khai của câu" ở phần thuyết (Cao·Xuân·Hạo 1991/2004: 50·51). Với cách hiểu này, trong  cấu·trúc đề - thuyết của Cao·Xuân·Hạo, phần đề không chỉ bao·gồm các chủ·ngữ điển·mẫu (Tôi xem phim này rồi),  chủ·đề hay khởi·ngữ (ví dụ,  Tôi tên là Nam, Phim này tôi xem rồi) mà cả những trường·hợp các tác·giả khác coi là trạng·ngữ (Mai, mẹ về. Ở đây mọi·người đều làm·việc), tình·thái·ngữ (Theo tôi, Nam thế·nào cũng trúng·cử), thành·phần câu ghép (Cha mẹ đặt đâu, con ngồi đấy) hoặc bị gạt sang một bên như những trường·hợp ngoại·lệ (Chó treo, mèo đậy. Cần tái, cải nhừ) vv. Cách phân·tích theo quan·hệ đề - thuyết như vậy được Cao·Xuân·Hạo không chỉ áp·dụng cho câu mà cả ngữ·đoạn dưới câu là tiểu·cú. Mặc·dù còn nhiều tranh·cãi nhưng không·thể không thừa·nhận rằng cách phân·tích cấu·trúc câu theo quan·hệ chủ - vị của Cao·Xuân·Hạo đã giải·quyết được hàng·loạt các trường·hợp bế·tắc nếu phân·tích theo quan·hệ chủ·vị (theo đánh·giá của những người·ủng·hộ quan·niệm này thì các câu kiểu này có thể lên tới 86%)  và mở·ra khả·năng ứng·dụng vào việc dạy viết và chữa lỗi câu tiếng Việt cho người Việt và người nước ngoài theo một cách tiếp·cận mới.

Tuy·nhiên, chấp·nhận cách phân·tích cú/câu tiếng Việt theo cấu·trúc đề - thuyết nhưng lại loại·bỏ hoàn·toàn cấu·trúc chủ - vị và các chức·năng cú·pháp truyền·thống như chủ·ngữ, vị·ngữ, bổ·ngữ…ra khỏi hệ·thống ngữ·pháp tiếng Việt chưa·hẳn là một giải·pháp thỏa·đáng, đặc·biệt khi xem·xét vấn·đề dưới góc·độ loại·hình và phổ·niệm ngôn·ngữ.  Bởi·vì, thứ nhất, giải·pháp này vạch ra một ranh·giới quá rạch·ròi, thậm·chí gần như đối·lập giữa tiếng Việt và các ngôn·ngữ được coi là chỉ có chủ·đề mà không có chủ·ngữ với các ngôn·ngữ chỉ có chủ·ngữ mà không có chủ·đề, một sự·đối·lập mà ngay·cả các tác·giả đề·xuất phân·biệt các loại·hình "thiên·chủ·ngữ" và "thiên·chủ·đề" cũng chưa nói tới. Thứ hai, nếu xem·xét cấu·trúc chủ - vị dưới góc·độ lí·thuyết điển·mẫu, chúng·ta có·thể thấy rằng có hàng·loạt các câu tiếng Việt tương·ứng với câu có cấu·trúc chủ - vị trong các ngôn·ngữ khác, mặc·dù giữa chúng có·thể khác nhau về hình·thức đánh·dấu hay trật·tự từ, và đó chính là cơ·sở cho các nghiên·cứu về loại·hình·học hình·thái·cách (phân·biệt các ngôn·ngữ đối·cách với các ngôn·ngữ khiển·cách, tuyệt·cách, tam·phân hay trung·hòa) hay loại·hình trật·tự từ (phân·biệt các ngôn·ngữ SVO, SOV, VOS, v.v) mà tiếng Việt không phải là một ngoại·lệ về mặt loại·hình. Thứ ba, nếu đối·lập một cách triệt·để cách phân·tích cú·pháp câu tiếng Việt với câu của các ngôn·ngữ khác sẽ tạo ra những khó·khăn nhất·định về mặt ứng·dụng, đặc·biệt là trong việc dạy và học ngoại·ngữ cũng như dạy và học tiếng Việt như một ngoại·ngữ.

Chính vì·vậy chúng·tôi cho·rằng cần phải tìm một giải·pháp mô·tả cấu·trúc cú·pháp của cú và câu tiếng Việt trong đó có sự·kế·thừa cả hai hướng phân·tích theo quan·hệ chủ - vị và phân·tích theo quan·hệ đề - thuyết. Do khuôn·khổ bài·viết có hạn, duới đây chúng·tôi chỉ trình·bày những suy·nghĩ bước·đầu của giải·pháp này.

2. Thử tìm một giải·pháp cho việc·phân·tích cấu·trúc cú·pháp của cú/câu tiếng Việt

2.1 Cơ·sở của giải·pháp.

Thực·ra các giải·pháp kết·hợp cả hai hướng tiếp·cận chủ - vị và đề - thuyết để phân·tích cấu·trúc cú·pháp của cú và câu tiếng Việt cũng đã được một số nhà·ngôn·ngữ·học đề·cập đến.

Trần·Ngọc·Thêm (1985), chẳng·hạn, đã đưa ra giải·pháp phân·tích cấu·trúc câu theo quan·hệ đề - thuyết trong đó cấu·trúc chủ - vị  đóng vai·trò như các cấu·trúc nòng·cốt bộ·phận của cấu·trúc đề - thuyết. Tác·giả đã xác·định 4 kiểu cấu·trúc đề - thuyết nòng·cốt là: nòng·cốt đặc·trưng (C→V đ), nòng·cốt quan·hệ (C→Vq − B),  nòng·cốt tồn·tại (Tr →Vt − B), và  nòng·cốt qua·lại (xV → y V'), trong đó có 2 nòng·cốt chủ·vị hoàn·chỉnh (nòng·cốt đặc·trưng và nòng·cốt quan·hệ) và một nòng·cốt chủ·vị không có chủ·ngữ (nòng·cốt tồn·tại). Tuy·nhiên, giải·pháp này chỉ khác với cách phân·tích theo quan·điểm chủ - vị chỉ ở chỗ cấu·trúc qua·lại được coi như là câu đơn có một nòng·cốt đề·thuyết chứ không phải là một câu ghép với hai nòng·cốt chủ·vị theo quan·điểm truyền·thống. Vì·vậy, trên thực·tế, giải·pháp này chưa tiến xa hơn cách tiếp·cận chủ - vị được bao·nhiêu, đặc·biệt là với những kiểu câu không phân·tích·được theo quan·hệ chủ·vị mà Cao·Xuân·Hạo và các cộng·sự đã chỉ·ra.

Một cố·gắng khác nhằm kết·hợp hai cách phân·tích chủ - vị và đề - thuyết được trình·bày trong công·trình "Ngữ·pháp tiếng Việt" mới xuất·bản gần·đây của Diệp·Quang·Ban (2005). Trong công·trình này, Diệp·Quang·Ban đã áp·dụng mô·hình ngữ·pháp chức·năng của M.A.K Halliday vào ngữ·liệu tiếng Việt, theo đó cấu·trúc câu tiếng Việt được phân·tích thành 4 kiểu cấu·trúc gồm 3 kiểu cấu·trúc thực·hiện chức·năng (cấu·trúc nghĩa biểu·hiện với vị·tố và các tham·thể; cấu·trúc·thức với  biểu·thức·thức và phần·dư, và cấu·trúc đề - thuyết với hai thành·tố đề và thuyết) và cấu·trúc cú·pháp (gồm chủ·ngữ, vị·tố và các loại bổ·ngữ, đề·ngữ và gia·ngữ);  Ứng với các kiểu cấu·trúc cú·pháp, cầu·trúc nghĩa biểu·hiện và cấu·trúc đề·thuyết, theo cách nhìn của Halliday, tác·giả phân·biệt ba kiểu chủ·thể có·mặt trong câu: chủ·thể ngữ·pháp (chủ·ngữ), chủ·thể lôgich và chủ·thể tâm·lí (Diệp·Quang·Ban 2005: 50·51). Chúng·tôi cho·rằng việc·phân·biệt các bình·diện phân·tích cấu·trúc theo cách  của Halliday là hoàn·toàn cần·thiết để tìm·hiểu tính·đa·diện của cấu·trúc câu, tuy·nhiên sử·dụng theo lối lồng·ghép cả ba bình·diện với 4 kiểu cấu·trúc để phân·tích cấu·trúc câu tiếng Việt như Diệp·Quang·Ban đã tiến·hành chỉ làm cho việc·phân·tích câu thêm rắc·rối. Mặt·khác như sẽ chỉ ra dưới đây, chức·năng chủ·yếu của câu không phải là biểu·hiện sự·tình mà là thông·báo, vì·vậy tiến·hành phân·tích cấu·trúc nghĩa biểu·hiện (với vị·tố và các tham·thể) và hình·thức bề·mặt tương·ứng của nó cấu·trúc cú·pháp (gồm vị·tố và các chức·năng cú·pháp) ở cấp·độ câu chưa hẳn là một giải·pháp đúng·đắn.

Vậy, có thể lựa·chọn một giải·pháp như·thế·nào cho việc·phân·tích cấu·trúc cú và câu tiếng Việt dựa trên sự·kết·hợp hai cách tiếp·cận chủ - vị  và đề - thuyết.  Từ các cách tiếp·cận trên đây, chúng·tôi thấy rằng trong việc·phân·tích cấu·trúc cú·pháp của câu tiếng Việt đã có một·số sự·nhầm·lẫn  hoặc mơ·hồ mà nếu không làm sáng·tỏ thì khó có·thể có  được một giải·pháp phân·tích cấu·trúc câu hợp·lí.  Trước·hết đó là sự·nhầm·lẫn trong việc·xác·định chức·năng và cấu·trúc cú·pháp của hai đơn·vị ngữ·pháp hữu·quan là câu và cú (mệnh·đề ngữ·pháp).  Cho đến nay, hầu·như tất·cả các nhà·nghiên·cứu, dù theo quan·điểm chủ - vị hay đề thuyết, đều cho rằng cú và câu có chức·năng và cấu·trúc cú·pháp giống nhau, sự·khác·biệt chỉ nằm ở chỗ câu thì hoàn·toàn độc·lập (là một cú độc·lập hoặc do nhiều cú kết·hợp lại với nhau), còn cú có thể độc·lập (câu đơn) hoặc không độc·lập (bộ·phận của câu ghép). Vì·vậy, thậm·chí nhiều tác·giả  cho·rằng việc·phân·biệt cú và câu là không cần·thiết, nên đã thay·thế cú bằng thuật·ngữ "nòng·cốt" để phân·biệt câu đơn (câu có một nòng·cốt) và câu ghép (câu có hai nòng·cốt) (UBKHXH 1983, Trần·Ngọc·Thêm 1985, Nguyễn·Minh·Thuyết,  Nguyễn·Văn·Hiệp 1998), hoặc đồng·nhất cú với câu (Diệp·Quang·Ban 2005). Có·lẽ chỉ có Lưu·Vân·Lăng và Cao·Xuân·Hạo  chú·ý đến sự·khác·biệt giữa cú và câu. Theo Lưu·Vân·Lăng câu và cú giống nhau ở chỗ đều là những ngữ·đoạn thuyết·ngữ·tính (phân·biệt với ngữ không có thuyết·ngữ·tính) có cấu·trúc đề - thuyết nhưng khác nhau về chức·năng: cú là một "ngữ·đoạn chưa kết·thúc", mới  "ít nhiều có chức·năng thông·báo", còn câu là một "ngữ·đoạn kết·thúc, mang một nội·dung thông·báo hoàn·chỉnh" (Lưu·Vân·Lăng 1975/1998: 16·18). Cao·Xuân·Hạo cũng cho·rằng cú có cấu·trúc đề - thuyết như câu nhưng khác câu " ở chỗ nó không phản·ánh một hành·động nhận·định, được thực·hiện ngay khi phát·ngôn để đưa·ra một mệnh·đề, mà biểu·thị một cái gì được coi như có·sẵn…" (Cao·Xuân·Hạo 1991/2004: 42).  Như·vậy, cả Lưu·Vân·Lăng và Cao·Xuân·Hạo đều có chú·ý đến sự·khác·biệt về chức·năng của cú và câu nhưng lại không phân·biệt chúng về mặt cấu·trúc khi cho·rằng cả hai đơn·vị đều có cấu·trúc đề - thuyết.

Xuất·phát từ quan·điểm cho·rằng các đơn·vị ngôn·ngữ khác nhau ở chức·năng, và cấu·trúc của một đơn·vị bao·giờ cũng được xây·dựng để thực·hiện chức·năng của nó, chúng·tôi thấy rằng để phân·tích cấu·trúc cú·pháp của câu và cú, cần xét xem chúng giống nhau hay khác·nhau về mặt chức·năng.  Hiện·nay, các nhà·Việt· ngữ·học có nhiều cách hiểu khác·nhau về chức·năng của câu. Một·số cho·rằng câu có chức·năng chủ·yếu là biểu·hiện sự·tình (Trần·Trọng·Kim 1936, Trương·Văn·Chình· Nguyễn·Hiến·Lê 1964), một·số khác cho·rằng chức·năng chủ·yếu của câu là biểu·hiện một tư·tưởng trọn·vẹn, một phán·đoán hay một thông·báo  (Nguyễn·Kim·Thản 1964, Diệp·Quang·Ban 1980/1987, UBKHXH 1983, Lê·Xuân·Thại 1994). Gần·đây, dưới ảnh·hưởng của cách tiếp·cận chức·năng, nhiều nhà·nghiên·cứu nói·đến tính·đa·chức·năng, đa·bình·diện của câu, theo đó câu có cả chức·năng biểu·hiện và chức·năng thông·báo (liên·nhân hay trao·đổi). Về chức·năng của cú, ngoài các ý·kiến của Lưu·Vân·Lăng và Cao·Xuân·Hạo đã đề·cập ở trên, các nhà·nghiên·cứu khác có đề·cập đến khái·niệm này đều mặc·nhiên coi nó giống với câu.

Chúng·tôi cho·rằng với tư·cách là 2 đơn·vị ngữ·pháp cú và câu có chức·năng khác·nhau về cơ·bản.  Câu là đơn·vị ngôn·ngữ được người·nói tạo·lập trong các hoàn·cảnh giao·tiếp, vì·vậy chức·năng quan·trọng nhất của câu là chức·năng truyền·đạt một thông·báo chứ không phải là chức·năng biểu·hiện phán·đoán hay biểu·hiện sự·tình. Khi người·ta nói một câu là người·ta đưa·ra một thông·báo (thông·điệp): thông·báo đó có thể là một phán·đoán hay nhận·định (trong câu tường·thuật: Trời mưa/Trời không mưa), một câu hỏi (trong câu nghi·vấn: Trời có mưa không?), một lời cầu·khiến (trong câu cầu·khiến: Trời mưa đi!) hay cảm·thán (trong câu cảm·thán: Trời mưa to quá!), v.v.  Cần phải phân·biệt chức·năng thông·báo của câu nói chung với chức·năng biểu·hiện mệnh·đề lôgich (phán·đoán hay nhận·định) của câu tường·thuật. Chúng·ta biết rằng, tiêu·chí để phân·biệt một câu có biểu·hiện mệnh·đề hay không là dựa vào giá·trị chân ngụy. Theo đó, chỉ có câu tường·thuật phi·ngôn·hành mới có chức·năng biểu·hiện mệnh·đề, còn các kiểu câu khác (câu tường·thuật ngôn·hành, câu hỏi, câu cầu·khiến, câu cảm·thán) chỉ có chức·năng thông·báo mà không có chức·năng biểu·hiện mệnh·đề (mặc·dù ý·nghĩa của chúng có liên·quan đến nội·dung mệnh·đề).

Vì·vậy, nói câu có chức·năng biểu·hiện thông·báo là đúng và như·vậy là bao·hàm cả chức·năng biểu·hiện mệnh·đề của câu tường·thuật, còn nói câu có chức·năng biểu·hiện mệnh·đề là không ổn vì trên thực·tế đó chỉ là chức·năng thông·báo riêng của một kiểu câu (câu tường·thuật) mà thôi. Vì·vậy. khi nói đến ý·nghĩa của câu trước hết  phải nói đến ý·nghĩa thông·báo chứ không phải chỉ là nội·dung mệnh·đề. Ý·nghĩa này luôn gắn với mục·đích thông·báo của người·nói và mối quan·hệ giữa người·nói và người·nghe. Mặt·khác, chức·năng cơ·bản của câu cũng không phải là biểu·hiện sự·tình. Người·nói nói ra một câu ở một tình·huống nào·đấy không phải để mô·tả hay phản·ánh về sự·tình ấy vào tư·duy mà là đưa ra một thông·điệp về sự·tình ấy cho người·nghe (khẳng·định, phủ·định, hỏi, vv). Chức·năng biểu·hiện theo chúng·tôi là của cú.

Khác với câu, cú là đơn·vị được tạo·lập không phải để thông·báo mà là để biểu·hiện các sự·tình, gắn với chức·năng biểu·hiện của ngôn·ngữ. Xét về mặt chức·năng, có·thể nói cú giống với ngữ hơn là với câu: câu có chức·năng thông·báo còn cú và ngữ chỉ có chức·năng biểu·hiện. Điểm khác·biệt giữa cú và ngữ chỉ là ở chỗ: cú biểu·hiện các sự·tình của thế·giới ngoại·ngôn và cấu·trúc·hóa nó trong cấu·trúc nghĩa biểu·hiện với vị·tố trung·tâm và các tham·thể theo cách tri·nhận của người bản·ngữ, còn ngữ chỉ biểu·hiện các phân·đoạn của sự·tình với tư·cách là thành·tố (vị·tố và các tham·thể) của cấu·trúc nghĩa biểu·hiện. Đó chính là lí·do vì·sao một·số tác·giả cho·rằng cú không  có được "chức·năng thông·báo" hay "phản·ánh một nhận·định đầy·đủ như câu" (Lưu·Vân·Lăng 1975, Cao·Xuân·Hạo 1991: đã dẫn). Với tư·cách là đơn·vị cú·pháp có chức·năng biểu·hiện sự·tình, cấu·trúc nghĩa biểu·hiện và cấu·trúc cú·pháp của cú được tổ·chức phụ·thuộc vào thế·giới ngoại·ngôn (khách·quan) và phương·thức tri·nhận của một cộng·đồng ngôn·ngữ (chủ·quan) hơn là phụ·thuộc vào người·nói và mối·quan·hệ giữa người·nói và người·nghe. Vì·vậy, phân·tích ý·nghĩa biểu·hiện và cấu·trúc nghĩa biểu·hiện với tư·cách là sự·phản·ánh các sự·tình của thế·giới ngoại·ngôn vào ngôn·ngữ qua tư·duy của người bản·ngữ, nên bắt·đầu từ cú chứ không phải từ câu. Thực·tế nhiều nhà·nghiên·cứu coi nghĩa biểu·hiện là của câu và phân·tích nghĩa biểu·hiện ở cấp·độ câu, nhưng trong thực·tế họ chỉ phân·tích nghĩa biểu·hiện của các câu tường·thuật điển·mẫu, tức là các câu có ý·nghĩa và hình·thức gần với cú nhất, mà bỏ·qua việc·phân·tích cấu·trúc nghĩa biểu·hiện của các kiểu câu hỏi, cầu·khiến hay cảm·thán vì ở những kiểu câu này các sự·tình được phản·ánh rất mờ·nhạt, phiến·diện, (ở câu hỏi, nhiều tham· thể không được xác·định và không được biểu·hiện bằng một biểu·thức qui·chiếu, ví·dụ: Ai nói đấy?, Anh làm gì?; ở câu cầu·khiến vai chủ·thế loại·trừ ngôi thứ nhất, ngôi thứ ba hoặc bất·động·vật) thậm·chí là không·hề có (ví·dụ trong các câu cảm·thán: Ái. Ối).  Vì·vậy chúng·tôi cho·rằng ý·nghĩa biểu·hiện gắn với chức·năng biểu·hiện là của cú.  Cú chỉ có chức·năng thông·báo và ý·nghĩa thông·báo khi được sử·dụng như một câu và được tổ·chức về mặt cấu·trúc như một câu, và khi·đó tất·nhiên cú đã trở·thành câu và vì·vậy phải ứng·xử với nó như câu.

Từ sự·phân·biệt chức·năng của cú và câu như·vậy chúng·tôi đề·xuất đề·xuất giải·pháp phân·tích cấu·trúc cú·pháp của cú và câu tiếng Việt như sẽ trình·bày dưới đây. 

2.2 Nội·dung của giải·pháp
2.2.1 Phân·tích cấu·trúc của cú tiếng Việt.

Xét theo quan·điểm cấu·trúc··chức·năng, với tư·cách là đơn·vị ngữ·pháp có chức·năng biểu·hiện sự·tình, cấu·trúc cú·pháp của cú phải được xác·lập phù·hợp với chức·năng đó. Vậy cấu·trúc cú·pháp đó của cú là gì: đề - thuyết hay chủ - vị. Cấu·trúc đề - thuyết rõ·ràng không phù·hợp với chức·năng này bởi·vì nó được xác·lập theo quan·điểm thông·báo: đề là "cái nói đến" hay là "xuất·phát·điểm" của câu, còn thuyết là bộ·phận "nói về" hay "mang các thông·tin" về đề.  Còn cấu·trúc chủ - vị thì sao?  Các công·trình nghiên·cứu về loại·hình·học và phổ·niệm ngôn·ngữ cho·thấy, việc·mã·hóa cấu·trúc nghĩa biểu·hiện của cú về mặt cú·pháp ở các ngôn·ngữ có những điểm tương·đồng và khác·biệt.  Điểm tương·đồng đã được nhiều nhà·nghiên·cứu khái·quát·hóa thành các phổ·niệm là: ở tất·cả các ngôn·ngữ, vị·tố thường được mã·hóa thành các vị·ngữ (với trung·tâm là vị·từ), các tham·thể thường được mã·hóa qua các chức·năng cú·pháp như chủ·ngữ, bổ·ngữ hay trạng·ngữ (được biểu·hiện bằng danh·ngữ, giới·ngữ hay cú). Xét mối·quan·hệ giữa các chức·năng cú·pháp là chủ·ngữ (CN) và bổ·ngữ (BN) với các vai nghĩa của các tham·thể, người·ta nhận·thấy có một xu·hướng đồ·chiếu (mapping) như sau: 

     Tác·thể > Đối·thể  > Tiếp·thể  > Lợi·thể > Công·cụ > Vị·trí  > Thời·gian
CN    x       >    x         >       x       >       x    >       x      >     x      >      x
BN                    x        >       x      >       x    >       x      >     x      >      x
                                                                                                 (Dik 1981: 109)>

Thang·độ trên cho·thấy,  các ngôn·ngữ có xu·hướng mã·hóa tác·thể bằng chức·năng chủ·ngữ, và mã·hóa đối·thể bằng chức·năng bổ·ngữ.  Nói cách khác cấu·trúc chủ - vị có chức·năng mã·hóa cấu·trúc nghĩa biểu·hiện chứ không phải là biểu·hiện một thông·báo như cấu·trúc đề·thuyết. Tuy·nhiên, có sự·khác·biệt về phương·thức mã·hóa cấu·trúc biểu·hiện bằng cấu·trúc chủ - vị ở các ngôn·ngữ, biểu·hiện ít nhất là ở hai phương·diện: liên·kết hình·thái cú·pháp (morphosyntactic alignment) và trật·tự từ (word order). Về mặt hình·thái·cú·pháp, trên cơ·sở nghiên·cứu hình·thức biểu·hiện của ba chức·năng cú·pháp chính là A (chủ·ngữ tác·thể, ví·dụ: Tôi đọc sách), S (chủ·ngữ nghiệm·thể, ví dụ: Tôi ngã) và O (bổ·ngữ đối·thể/bị·thể, ví·dụ: Tôi đọc sách), các nhà·loại·hình·học đã chỉ ra rằng cách·thức mã·hóa các chức·năng cú·pháp để biểu·thị các vai nghĩa là khác·nhau ở các ngôn·ngữ, trên cơ·sở đó đã phân·biệt 6 loại·hình liên·kết hình·thái·cú·pháp là: đối·cách (A=S≠O), tác·cách (A≠S=O), chủ·cách ( A=O≠ S), tam·phân (A≠S≠O) và trung·hòa (A=S=O). Về mặt trật·tự·từ, những khác·biệt về trật·tự từ của các thành·tố cú·pháp trong cấu·trúc chủ - vị (S, V, O) là cơ·sở để các nhà·loại·hình·học phân·loại các loại·hình trật·tự từ khác·nhau như SVO, SOV hay OVS… (Comrie 1989, Song Jung 2001).

Quay trở lại với cú tiếng Việt, chúng·tôi cho rằng cũng như ở các ngôn·ngữ khác, cú tiếng Việt có cấu·trúc cú·pháp là cấu·trúc chủ - vị có chức·năng mã·hóa cấu·trúc nghĩa biểu·hiện để phản·ánh các sự·tình ngoại·ngôn. Cấu·trúc cú·pháp nòng·cốt của cú có·thể được mô·tả bằng ba chức·năng ngữ·pháp cơ·bản là  chủ·ngữ (CN), vị·ngữ (VN) và bổ·ngữ (BN), trong đó vị·ngữ  là trung·tâm, chủ·ngữ là thành·tố bắt·buộc thứ nhất (có ở mọi kiểu cú) và bổ·ngữ là thành· tố bắt·buộc thứ hai (chỉ có ở một số kiểu cú). Cần lưu·ý khái·niệm bổ·ngữ ở đây được dùng như là thành·tố bắt·buộc thứ hai của vị·ngữ về mặt cú·pháp nên nó không ràng·buộc với một vai nghĩa nào, mặc·dù bổ·ngữ điển·mẫu thường có vai nghĩa là đối·thể/bị·thể.  Các cú điển·mẫu (không đánh·dấu) là các cú có các nòng·cốt là cấu·trúc chủ·vị như sau:

1.       CN – VN
1a. CN – VN (ĐT)              Nó chạy
1b. CN – VN (TT)              Trời đẹp
1c. CN ·  VN (DT)              Nam 20 tuổi

2.      CN – VN –  BN
2a. CN – VN (ĐT) – BN:   Nó đọc sách
2b. CN – CN (ĐT) – BN1 – BN2:  Mẹ cho nó tiền
2c. CN – VN (là)  · BN:    Nam là sinh·viên

3.  BN – VN – CN
3a. BN – VN (ĐT) – CN:   Trong túi có tiền
3b. BN – VN (là)  –  CN:   Phía trước là núi

Các cú điển·mẫu này có·thể còn tiếp·tục được phân·chia thành nhiều tiểu·loại khác·nhau dựa trên sự·khác·biệt về nghĩa biểu·hiện và hình·thức của các thành·tố cú·pháp.

Khi tham·gia vào câu, dưới ảnh·hưởng của việc·tổ·chức câu, các cú điển·mẫu có·thể thay·đổi theo nhiều hướng khác·nhau như: lược·bớt các thành·tố (Tôi đọc sách > đọc sách > sách), mở·rộng bằng các phụ·ngữ  (Hôm qua, tôi đọc sách trong thư·viện), thay·đổi trật·tự các thành·tố (Tôi đọc quyển sách này > Quyển sách này tôi đọc rồi), vv. Lúc đó, cú phải được phân·tích từ góc·độ chức·năng và cấu·trúc câu.

2.2.2 Phân·tích cấu·trúc cú·pháp của câu tiếng Việt
Khác với cú, câu là đơn·vị có chức·năng thông·báo, tức là biểu·hiện một thông·điệp (chứ không phải biểu·hiện một phán·đoán), do·đó cấu·trúc cú·pháp của câu cũng được xác·lập phù·hợp với chức·năng này. Theo đó, chúng·tôi tán·thành quan·điểm cho·rằng cấu·trúc cú·pháp của câu được tổ·chức dựa trên cấu·trúc đề - thuyết, trong đó đề là bộ·phận biểu·thị "cái được nói đến" hay là "xuất·phát·điểm" của thông·điệp (chứ không phải chỉ sở·đề của phán·đoán/mệnh·đề lôgich) và thuyết là bộ·phận mang thông·tin mà người·nói muốn nói về đề (chứ không chỉ là sở·thuyết của phán·đoán/mệnh·đề lôgich). Cách phân·tích đề·thuyết như vậy áp·dụng cho tất·cả các kiểu câu (tường·thuật, nghi·vấn, cầu·khiến, cảm·thán) chứ không phải chỉ cho riêng cho câu tường·thuật như nhiều nhà·nghiên·cứu vẫn mặc·định. Các vấn·đề cụ·thể khác như đặc·điểm của đề và thuyết, phương·tiện đánh·dấu quan·hệ đề - thuyết, cách·thức xác·định ranh·giới đề - thuyết, các kiểu cấu·trúc đề - thuyết của câu tiếng Việt, về cơ·bản chúng·tôi tán·thành các kiến·giải của Cao·Xuân·Hạo trong công·trình Tiếng Việt – Sơ·thảo ngữ·pháp chức·năng (1991/2004).những ý·kiến khác·biệt chúng·tôi sẽ trình·bày trong một dịp khác.

Có một câu·hỏi đặt·ra ở đây là câu có quan·hệ như·thế·nào với cú? Ở trên chúng·tôi đã nói rằng cú có chức·năng biểu·hiện sự·tình và có cấu·trúc cú·pháp tương·ứng với chức·năng đó là cấu·trúc chủ - vị. Đó là chúng·ta xem·xét cú như một ngữ·đoạn tĩnh trong sự·độc·lập tương·đối với câu. Tuy·nhiên trong thực·tế giao·tiếp, khi người·nói sử·dụng các câu có nội·dung thông·báo liên·quan đến một sự·tình nhất·định do cú biểu·thị (chẳng·hạn đưa ra một nhận·định hay một câu·hỏi về một sự·tình), các cú điển·mẫu có·thể được tổ·chức lại theo mục·đích phát·ngôn của người·nói. Chẳng·hạn,  một cú điển·mẫu CN – VN – BN như 'Tôi uống cà·phê" mô·tả một sự·tình "Tôi (Tác·thể) uống (V tác·động), cơm (Bị·thể), tùy·theo điểm nhìn để lựa·chọn điểm xuất·phát của người·nói, có·thể được tổ·chức thành các câu có cấu·trúc đề·thuyết khác·nhau "Tôi//uống cà·phê rồi", "Tôi//thì uống cà·phê rồi"  hoặc "Cà·phê// (thì) tôi uống rồi", hoặc thêm vào một đề·ngữ để biến cả cú thành một thuyết·ngữ "Sáng nay//, tôi uống cà·phê rồi".  Như·vậy cấu·trúc chủ·vị và  cấu·trúc đề - thuyết  là khác·nhau: cấu·trúc chủ - vị là của cú gắn với chức·năng biểu·hiện, còn cấu·trúc đề - thuyết  là của câu, gắn với chức·năng thông·báo. Cũng cần nói thêm rằng ngay cả khi cú chưa được phát·triển thành một câu độc·lập nhưng đã tham·gia vào câu như một thành·tố cú·pháp (làm thành·phần câu đơn hay bộ·phận của câu ghép) thì cấu·trúc cú·pháp của cú cũng đã bắt·đầu chuyển·hóa từ quan·hệ chủ - vị sang quan·hệ đề - thuyết bởi vì lúc đó cú không phải được dùng với chức·năng biểu·hiện nữa mà bắt·đầu được dùng với chức·năng thông·báo (ví dụ: Trời mưa (cú điển·mẫu) >  Trời thì mưa mà vẫn phải đi làm. Trời mà mưa thì tôi không đi làm). Lúc đó cú có tính·chất nửa cú, nửa câu nên có thể gọi là tiểu·cú hoặc bán·cú.

Tóm·lại, khác với hai quan·niệm phân·tích cấu·trúc chủ - vị và cấu·trúc đề - thuyết đối·lập nhau, xuất·phát từ quan·điểm cấu·trúc·chức·năng, chúng·tôi cho rằng cần phân·biệt trong tiếng Việt hai kiểu cấu·trúc cú·pháp của hai đơn·vị khác·biệt nhau về mặt cấu·trúc· chức·năng:  Cấu·trúc chủ - vị là cấu·trúc của  cú hay mệnh·đề (clause), đơn·vị cú·pháp có chức·năng cơ·bản là biểu·hiện các sự·tình, gắn với chức·năng biểu·hiện của ngôn·ngữ. Còn cấu·trúc đề - thuyết là cấu·trúc cú·pháp của câu, đơn·vị cú·pháp có chức·năng cơ·bản là truyền·đạt một thông·báo, gắn·liền với chức·năng giao·tiếp của ngôn·ngữ.  Hai kiểu cấu·trúc này nên được coi là bổ·sung cho nhau chứ không loại·trừ nhau trong hệ·thống cú·pháp tiếng Việt.

Theo hướng tiếp·cận này, việc phân·tích cú·pháp tiếng Việt đáp·ứng được sự thỏa·đáng trên cả hai phương·diện loại·hình và phổ·niệm ngôn·ngữ.

Tài·liệu tham·khảo:

1.    Bùi·Đức·Tịnh. Văn·phạm Việt·Nam. Sài·Gòn, 1952.

2.    Cao·Xuân·Hạo. Tiếng·Việt · Sơ·thảo ngữ·pháp chức·năng. Nxb KHXH, Hà·Nội 1991       (Nxb Giáo·dục tái·bản 2004).

3.    Cao·Xuân·Hạo. Câu và kết·cấu chủ·vị. T/c Ngôn·ngữ, s.13/2002, tr.1·20.

4.    Dik S.C. Funtional Grammar. Foris Publications. Đordrecht – Holland/Cinnaminson   –USA, 1981.

5.    Diệp·Quang·Ban. Cấu·tạo câu đơn tiếng Việt.  Trường ĐHSP Hà Nội, 1984.

6.    Comrie B.  Language universal and linguistic typology. Basil Blackwell, 1981/1989.

7.    Croft, W. Typology and universals, Cambridge University Press, 1990.

8.    Diệp·Quang·Ban .  Ngữ·pháp tiếng Việt. Nxb Giáo·dục, Hà·Nội 2005

9.    Hoàng·Trọng·Phiến. Ngữ·pháp tiếng Việt (câu). Nxb ĐH&THCN, Hà·Nội 1990.

10. Lê·Xuân·Thại. Câu chủ·vị tiếng Việt. Nxb KHXH, Hà·Nội,1994.

11. Lê·Xuân·Thại. Mấy suy·nghĩ về quan·niệm Đề - thuyết của GS Cao·Xuân·Hạo. T/c Ngôn·ngữ, s.14/2002. tr 71·79.

12. Lưu·Vân·Lăng. Ngôn·ngữ·học và tiếng Việt. Nxb KHXH,  Hà·Nội,1998.

13. Nguyễn·Hồng·Cổn. Bàn thêm về cấu·trúc thông·báo của câu tiếng Việt. T/C Ngôn ngữ, s.5/2001, tr.43·53.

14. Nguyễn·Kim·Thản: Nghiên·cứu về ngữ·pháp tiếng Việt.T2. Nxb KHXH, Hà·Nội 1964.

15. Nguyễn·Minh·Thuyết, Nguyễn·Văn·Hiệp. Lý·thuyết thành·phần câu và thành·phần câu tiếng Việt.  Nxb ĐHQG Hà·Nội, 1998.

16. Phan·Khôi. Việt·ngữ nghiên·cứu.  Hà·Nội, 1955 (Nxb Đà·Nẵng tái·bản 1997).

17. Song Jung.  Linguistics Typology· Morphology and Syntax. Pearson Education Limited, 2001.

18. Thompson L.C.  A Vietnamese Grammar. University of Washington Press. Seatlte and London, 1965.

19. Tiểu·ban Tiếng Việt trong nhà·trường (Hội Ngôn·ngữ·học Tp HCM). Ngữ·pháp chức·năng, cấu·trúc đề·thuyết và ngữ·pháp tiếng Việt. T/c Ngôn·ngữ, s.14/2005, tr 62·70.

20. Trần·Ngọc·Thêm. Hệ·thống liên·kết văn·bản tiếng Việt. Nxb ĐH &THCN, Hà·Nội, 1985.

21. Trần·Trọng·Kim.  Việt·Nam văn·phạm.  Hội Khai·trí Tiến đức, Hà·Nội 1936 (Nxb tái·bản 2007).

22.Trương·Văn·Chình và Nguyễn·Hiến·Lê. Khảo·luận về ngữ·pháp Việt·Nam. Đại·học Huế, Huế 1963.

23.UBKHXHVN. Ngữ·pháp tiếng Việt. Nxb KHXH 1983 (tái·bản 2002). 

Nguồn: http://ngonnguhoc.org